2003-1 - Holland Historisch Tijdschrift

32 Medemblik voor het Hof van Holland
was een vermogensbelasting waarbij rekening werd gehouden met de persoonlijke rijkdom
van de belastingbetalers. 28 Op die manier werd de belastingdruk evenwichtig over de gemeenschap
verdeeld: hoe rijker men was, hoe meer belasting men betaalde. Het schot werd
niet alleen gebruikt om alledaagse uitgaven te bekostigen, maar ook om het geld bijeen te
brengen dat nodig was om beden of andere landsheerlijke belastingen te betalen.
De afgevaardigden uit Medemblik verklaarden dat het aantal schotponden sinds het overlijden
van Karel de Stoute sterk was verminderd. 29 Dat duidt op een afname van de rijkdom.
Omstreeks 1477 had Medemblik samen met de dorpen Oostwoud, Wervershoof en Opperdoes
ongeveer 1200 schotponden, die allemaal solvent waren (dat wil zeggen dat iedereen
in staat was om belasting te betalen). In 1494 waren er slechts 295 solvente schotponden, en
75 schotponden waarvan de betreffende personen zo arm geworden waren dat ze van aalmoezen
moesten leven en zodoende niet aan hun betalingsverplichtingen konden voldoen.
Het aantal mensen dat in staat was om de belastinggelden op te brengen nam tijdens het
laatste kwart van de 15de eeuw sterk af, waardoor de financiële druk toenam.
Medemblik hield geen gelijke tred met andere Hollandse steden, waar het schot als inkomstenbron
in de loop van de 15de eeuw werd vervangen door accijnzen. 30 In zijn studie
naar het financiële beleid van Leiden in de 15de eeuw benadrukt J.W. Marsilje dat de overgang
van het schot naar accijnzen in belangrijke mate werd bewerkstelligd door de stedelijke
elite. 31 Dat is niet zo vreemd, aangezien een verbruiksbelasting – zoals accijnzen – voor
deze groep gunstiger was dan een vermogensbelasting. 32 Een vermogensbelasting was direct
voelbaar in de beurs. Accijnzen waren daarentegen indirecte belastingen waarbij zowel
arme als rijke burgers voor een bepaalde hoeveelheid met accijns belaste goederen evenveel
geld betaalden. 33 Dat het in Medemblik niet nodig was om het accent te verleggen op een andere
inkomstenbron dan het schot, wijst erop dat de gezaghebbende burgerij van Medemblik
gedurende de 15de en het begin van de 16de eeuw welwillender stond tegenover het heffen
van deze vermogensbelasting dan de stedelijke elite van Leiden. Daarnaast was de financiële
draagkracht van de inwoners van Medemblik ondanks de economische malaise
niet zodanig verzwakt dat het schot door een andere belasting moest worden vervangen. 34 In
Medemblik behoorde de vermogensbelasting aan het eind van de 15de eeuw dan ook tot de
gewone stedelijke inkomsten.
Of er in Medemblik aan het eind van de 15de eeuw helemaal geen accijnzen werden geheven,
is wegens het ontbreken van stadsrekeningen uit deze periode moeilijk te achterhalen.
Toch lijkt de ‘Informacie’ uit 1514 te bevestigen dat er in Medemblik omstreeks 1500 inderdaad
geen gebruik werd gemaakt van accijnzen om de stadskas te spekken. Er werd toen
Beierse en Bourgondische periode, ±1390-1477 (Hilversum 1985) 280 en R. van Uytven, Stadsfinanciën en stadsekonomie te Leuven
van de XIIe tot het einde der XVIe eeuw (Brussel 1961) 105.
28 Zowel in 1477 als in 1494 werd in Medemblik en de omliggende dorpen één schotpond gelijkgesteld aan 100 Rijnse guldens
(van 40 gr.). Dat betekent dat iemand die in geld of goederen 100 Rijnse guldens bezat op één schotpond werd geraamd
en op basis daarvan een bepaalde som geld moest betalen.
29 Fruin, Enqueste, 27.
30 Van Uytven, ‘Stadsgeschiedenis’, 242; Marsilje, Het financiële beleid, 266. Er waren nog meer steden die tijdens de ‘Enqueste’
en ‘Informacie’ het schot als belangrijkste inkomstenbron opgaven en geen melding maakten van de heffing van
accijnzen. Over het algemeen ging het daarbij om de kleine steden uit het graafschap Holland.
31 Marsilje, Het financiële beleid, 281.
32 Van Uytven, ‘Stadsgeschiedenis’, 242.
33 Jappe Alberts, Middeleeuwse stad, 33. Wie veel bier of wijn dronk betaalde veel belasting.
34 In Leuven raakte de aldaar geheven vermogensbelasting in de loop van de 16de eeuw namelijk in onbruik omdat de fi-