2003-1 - Holland Historisch Tijdschrift

14 In dienst van Den Haag
volgens aandacht te schenken aan het Kabeljauwse netwerk en de dominante rol van de Kabeljauwen
in de Raad en in Den Haag.
Na de dood van Karel de Stoute in 1477 werden de spanningen tussen de twee partijen
voor het eerst zichtbaar in Den Haag toen de toenmalige stadhouder Wolfert van Borselen
om verschillende redenen in conflict kwam met Jan van Egmond en de Kabeljauwse edelen
Jan en Filips van Wassenaar, Lieven van Kats en Jan Oem van Wijngaarden de oude. 30 Begin
juli 1479 trokken Jan van Egmond en Jan van Wassenaar vervolgens aan het hoofd van een
Kabeljauws leger naar Leiden om een aantal Hoeken te arresteren. 31 De situatie escaleerde
toen enkele dagen later de knechten van Wolfert van Borselen belegerd werden op het
Binnenhof door onder anderen Jan van Egmond, Jan en Filips van Wassenaar en Lieven van
Kats. Nadat de stadhouder tevergeefs had geprobeerd de raadsheren en afgevaardigden van
Holland en Zeeland bij zich te roepen stuurde hij een leger naar Den Haag wat leidde tot de
plundering van een aantal huizen van Kabeljauwen. Toen Maximiliaan in 1480 persoonlijk
de twisten probeerde te beëindigen kwam hij met de Kabeljauwen een bede overeen. De Henegouwer
Joost van Lalaing, die neutraal boven de partijstrijd zou moeten staan, werd de
nieuwe stadhouder, terwijl mannen die te veel met één van de partijen geassocieerd konden
worden uit de Raad verdwenen. Hoewel in 1481 Leiden weer ‘heroverd’ werd door Hoeken
waarbij de Kabeljauwse voorman Filips van Wassenaar gevangen werd genomen, wist Jan
van Egmond hetzelfde jaar Dordrecht in te nemen. De overgebleven Hoeken gaven zich over
of vluchtten naar het Sticht. De strijd verplaatste zich toen naar Utrecht en was officieel geen
strijd meer tussen twee partijen binnen Holland, maar een oorlog tussen de vorst en de
Hoekse ballingen. Op 5 augustus 1483 sneuvelde stadhouder Joost van Lalaing door een kanonschot,
voordat in september de vrede tot stand kwam met Maximiliaan als overwinnaar.
Op 7 oktober werd Jan van Egmond tot stadhouder benoemd en was de Kabeljauwse overwinning
compleet. 32
Tabel 1: De voor dit betoog belangrijkste mannen die zich als Kabeljauw manifesteerden in de
partijstrijd vanaf 1477.
(de heren wiens namen vet zijn gedrukt waren ambtenaar bij het Hof van Holland in de behandelde
periode) 33
Bartout van Assendelft
Arend van Duivenvoorde
Jan van Egmond
Lieven van Kats
Jan Oem van Wijngaarden de oude
Tielman Oem van Wijngaarden
Jan van Rietveld
Filips van Wassenaar
Jan van Wassenaar
Arend van Zevenbergen
Willem van Zwieten
30 Van Gent, ‘Pertijelike Saken’, 163, 208-210; H. Brokken e.a., Heren van stand. Van Wassenaer 1200-2000. Achthonderd jaar Nederlandse
adelsgeschiedenis (Zoetermeer 2000) 45.
31 Van Gent, ‘Pertijelike Saken’, 221; Die Cronycke van Hollant, Zeelant, ende Vrieslant (Dordrecht 1591) f. 227r-v.
32 Brokken e.a., Heren van stand, 46-47; Van Gent, ‘Pertijelike Saken’, 223-229, 239, 260, 267, 282, 306, 363-364, 368; Kokken,
Steden, 70, 196, 219.
33 De tabel is gebaseerd op de literatuurverwijzingen in deze paragraaf.