2003-1 - Holland Historisch Tijdschrift

Maarten van Bourgondiën
Medemblik voor het Hof van Holland
De financiële problemen van een Hollandse stad gedurende
het laatste kwart van de 15de eeuw
Veel steden in het graafschap Holland raakten aan het eind van de 15de eeuw in grote financiële moeilijkheden.
Sommige steden besloten zelfs surséance van betaling aan te vragen. In de literatuur heeft
men tot nu toe vooral aandacht geschonken aan de zogenoemde hoofdsteden van het graafschap Holland
(Dordrecht, Haarlem, Delft, Leiden, Gouda en Amsterdam). De kleine steden zijn er vooralsnog bekaaid
vanaf gekomen. Dit artikel is een eerste aanzet tot het vergroten van de kennis over de financiële
problemen van de kleine Hollandse steden gedurende het laatste kwart van de 15de eeuw.
Inleiding
Het graafschap Holland werd tijdens het laatste kwart van de 15de eeuw getroffen door een
algehele economische malaise. 1 Het vele krijgsgeweld dat ondermeer de handel belemmerde,
de hoge belastingdruk (met name vanaf het bewind van Karel de Stoute), de exploitatie
van de munt (vooral door Maximiliaan van Oostenrijk), en de voortdurend herhaalde renteverkopen
door zowel steden als dorpen ter financiering van de belastingen speelden hierbij
een belangrijke rol. Om de ergste financiële nood te lenigen probeerden diverse steden tijdens
het laatste kwart van de 15de eeuw surséance van betaling te krijgen. Daarvoor was
landsheerlijke toestemming nodig. Een stad kreeg over het algemeen pas surséance van betaling
nadat landsheerlijke commissarissen door middel van een onderzoek ter plaatse hadden
vastgesteld dat dit de enige manier was om de financiële problemen van de betreffende
stad het hoofd te bieden. In veel gevallen speelden politieke motieven een rol bij de beslissing
om surséance van betaling te verlenen. 2 Indien noodzakelijk konden surséances na afloop
van de vastgestelde termijn met landsheerlijke toestemming diverse malen worden verlengd.
Wanneer steden vervolgens door schuldeisers voor het gerecht werden gedaagd, verwezen
zij in de meeste gevallen naar de surséance van betaling om duidelijk te maken dat zij
hun schulden niet hoefden te voldoen. Hieraan kleefde wel een belangrijk nadeel. Als gevolg
van de surséances van betaling werd de invloed van de steden op het eigen financiële beleid
steeds geringer, en dit tastte de politieke macht van de steden aan. 3 Na het verkrijgen van
surséance van betaling kwamen de stadsfinanciën namelijk onder toezicht te staan van
landsheerlijke commissarissen. In een tijd waarin politiek en financiën zeer nauw met elkaar
verbonden waren, leidde een dergelijke beperking van de financiële zelfstandigheid
vrijwel automatisch tot een vermindering van de politieke invloed ten opzichte van het
1 A.M. van der Woude, Het Noorderkwartier. Een regionaal historisch onderzoek in de demografische en economische geschiedenis van
westelijk Nederland van de late middeleeuwen tot het begin van de negentiende eeuw dl. I-III (Wageningen 1972) dl. II, 357; L. Noordegraaf,
Hollands welvaren? Levensstandaard in Holland 1450-1650 (Bergen 1985) 123.
2 M. Boone, ‘“Plus dueil que joie”. Renteverkopen door de stad Gent in de Bourgondische periode: tussen private belangen
en publieke financiën’, in: Driemaandelijks tijdschrift van het Gemeentekrediet van België 176 (1991) 3-26, aldaar 12.
3 Ibidem, 12-13; J. W. Marsilje, ‘Les modes d’imposition en Hollande, 1477-1515’ in: Publications du Centre Européen d’Etudes
Bourguignonnes (XIVe-XVIe s.) 28 (1988) 159-171, aldaar 170; H. Kokken, Steden en Staten. Dagvaarten van steden en Staten van Holland
onder Maria van Bourgondië en het eerste regentschap van Maximiliaan van Oostenrijk (1477-1494) (Den Haag 1991) 232. Er is
echter nog altijd een uitgebreid onderzoek nodig naar de exacte gevolgen van de surséances van betaling.