2003-1 - Holland Historisch Tijdschrift

Tastbaar verleden
Hendrick Goltzius en de penningkunst
De inspanningen van een graveur zijn primair gericht
op het eindresultaat, een afbeelding op papier.
Om dat te bereiken doet de graveur een aantal
stappen: hij maakt een voorstudie van zijn onderwerp
op papier, graveert deze afbeelding in een
koperen drukplaat en drukt die vervolgens af op
een vel papier zodat een positief beeld ontstaat.
Uit zijn beginperiode als graveur zijn van Hendrick
Goltzius drie in edelmetaal gegraveerde portretten
overgebleven die bedoeld waren als eindproduct
en niet om er daarna afdrukken van te maken.
Hij maakte voor een portretpenning, net als
voor een portretgravure, eerst een voorstudie in
zilverstift op perkament, waarna hij met een graveerstift
of burijn een afbeelding aanbracht in een
plaatje zilver of goud. Hoewel niet in eerste instantie
bedoeld om afdrukken van te maken, zijn er van
deze portretpenningen toch afdrukken gemaakt
om te verspreiden onder familie, vrienden en relaties.
Hieruit kan worden afgeleid dat er tenminste
een twintigtal portretpenningen geweest moet zijn
van mensen uit Goltzius’ omgeving, gemaakt in de
jaren 1579-1586. Deze portretten zijn gegraveerd
op kleine (maximaal 105 bij 80 mm.), ovale zilveren
of gouden plaatjes.
Op dit moment zijn er zoals gezegd slechts drie
portretpenningen van Hendrick Goltzius bekend.
Afb. 1. Portret van Robert Dudley, Earl of Leicester,
Hendrick Goltzius, 1586, gegraveerde gouden portretpenning,
61 x 53 mm. (ovaal), Birmingham Museum
and Art Gallery.
Eén was in de literatuur lange tijd bekend als zijnde
in het bezit van een privé-verzameling, maar
was daarna lange tijd ‘verdwenen’. Na enige rondzwervingen
kon de penning in 1875 worden toegevoegd
aan de collectie van het Birmingham Museum,
waar de penning nog altijd bewaard wordt.
Het is de portretpenning van Robert Dudley, gegraveerd
op goud, die voor de gelegenheid op de
tentoonstelling over Hendrick Goltzius in het
Rijksmuseum Amsterdam te bezichtigen is.
De positie van Goltzius in de penningkunst is
uniek te noemen door zijn originele, naar het leven
getekende portretten van Haarlemmers en andere
personen uit zijn omgeving. Behalve de hierboven
genoemde gouden portretpenning zijn er nog
twee bewaard gebleven, beide in zilver: het portret
van een 24-jarige jonge man in de verzameling van
het Koninklijk Oudheidkundig Genootschap en
het portret van Gijsbrecht van Duvenvoorde in een
privé-verzameling.
Drie portretpenningen
De gouden penning met het portret van Robert
Dudley, Earl of Leicester is magnifiek gegraveerd
en stamt uit 1586. 1 Het is niet duidelijk of Goltzius
de graaf ‘naar het leven’ heeft geportretteerd of
naar voorbeeld van een andere portrettist gewerkt
heeft. 2 Het prachtig gekalligrafeerde omschrift,
Afb. 2. Portret van Robert Dudley, Earl of Leicester,
Hendrick Goltzius, 1586, afdruk van de gegraveerde
gouden portretpenning, 61 x 53 mm. (ovaal), inv. nr.
RP-P-OB-10.151, Rijksmuseum Amsterdam.