2003-1 - Holland Historisch Tijdschrift

48 Het Noordzeekanaal 1863-1883
aannemer zou gedeeltelijk worden betaald in aandelen en obligaties. Dit leidde tot een wijziging
van de concessie bij wet.
In een KB van 16 juli 1863 werden de statuten van de AKM, de Amsterdamse Kanaal Maatschappij,
goedgekeurd. Met moeite werd een lening van 5 miljoen gulden voltekend. In de
Tweede Kamer werd flink kritiek geleverd op deze gang van zaken, mede omdat er berichten
waren dat de Engelse aannemer in betalingsproblemen was gekomen. Uiteindelijk leidde
dit tot ontbinding van de overeenkomst met de aannemer. Later zou een andere Engelse
aannemer de overeenkomst overnemen.
Op 8 maart 1865 werd met de aanleg begonnen. Men deed dit om de toegezegde subsidie
van Amsterdam niet te verspelen. De plannen waren echter nog niet goedgekeurd dus de
AKM handelde in strijd met de concessievoorwaarden. Dit leidde weer tot reacties in de
Tweede Kamer. Thorbecke redde zich er uit doordat hij eerst een deelbestek had laten goedkeuren.
Belangentegenstellingen
De aanleg van het kanaal bleef een voortdurende bron van belangentegenstellingen, bestuurlijke
conflicten en parlementaire bemoeienis. Onteigeningsprocedures en technische
tegenslagen leidden tot grote vertragingen. Dat zou betekenen dat er een periode zou komen
zonder dividendgarantie. De aandelen AKM werden daardoor onverkoopbaar. Dit leidde
tot financiële problemen bij de aannemer die in 1867 inmiddels voor 3.5 miljoen gulden
aan aandelen bezat.
In 1868 werd de concessie bij wet geherstructureerd. De staat verschafte extra financiën
op voorwaarde van een grote inbreng en controle. De staat ging tevens een conflict aan met
het Amsterdamse stadsbestuur dat de toegezegde 3 miljoen gulden subsidie niet had betaald
en dat pas wenste te doen nadat het kanaal was geopend. In deze nieuwe wetswijziging
werd ook bepaald dat als de concessie zou vervallen omdat de concessiehouder in gebreke
was gebleven, de staat het kanaal zou afbouwen. Ook Geertsema, opvolger van Thorbecke,
was tegen staatszorg voor de werken. Behalve met de financiële perikelen bemoeiden de kamerleden
zich ook uitvoerig met de technische kanten van het project. Met name het open
zeegat bij IJmuiden en de afsluiting van het IJ vormden onderwerpen van discussie.
De Kanaalmaatschappij als uitvoeringsinstantie van de staat
De Tweede Kamer bleef de ontwikkelingen actief volgen. De problemen met de aanleg van
de pieren van IJmuiden leidden opnieuw tot financiële problemen bij de Kanaalmaatschappij.
In 1872 gaf de overheid een garantie af op een lening van 5.5 miljoen gulden nadat Amsterdam
opnieuw om afbouw door de staat had gevraagd. De Kanaalmaatschappij was een
uitvoeringsinstantie van de staat geworden.
De najaarstormen van 1873 leidden tot ernstige beschadiging van de pieren en verzanding
van de haven in aanleg. De Kanaalmaatschappij had extra geld van de overheid nodig. Deze
voelde daar niet voor. De Kanaalmaatschappij bracht toen naar buiten dat de opening van
het kanaal voor onbepaalde tijd moest worden uitgesteld. Dit leidde weer tot een reactie van
de Tweede kamer. Omdat inmiddels voor velen duidelijk was geworden dat het om een project
van nationaal belang ging, had de overheid aangeboden de aandelen van de AKM tegen
zestig procent van de waarde over te nemen. Dat had de Maatschappij geweigerd. De staat