17 ağustos 1999 marmara ve 12 kasım 1999 bolu-düzce depremleri ...

413
Neden böyle bir araştırma
Marmara ve Düzce depremleri sonrasında yaşamın tekrar eskisi gibi olabilmesi olanaksız. Gök
kubbenin altında artık hiçbir şey eskisi gibi değil. Ama yaşam yine de devam ediyor ve belki de yaşamın
normale dönebilmesinin kimi ölçütleri olabilir. Bunlar bölge insanlarının nerede barındıkları, geçimlerini
sağlayıp sağlayamadıkları, sosyal güvencelerinin olup olmadığı, eğitimlerine devam edip edemedikleri,
sağlık hizmetlerinden ne düzeyde yararlandıkları, kültürel yaşamlarını sürdürüp sürdüremedikleri... Daha
pek çok şey sayılabilir. Yaşamın normale dönmesinin sınırı olabilir mi? Yanıt kuşkusuz hayır. Türk Tabipleri
Birliği (TTB) bunların içinden sağlık hizmetlerinden yararlanmayı değerlendirmeyi hedefledi. Neden
mi? Bölgede yaşayan insanların kamu sağlık hizmetlerinden yararlanmaları anayasal bir hak olduğu ve
TTB Yasası’nın dördüncü maddesinde “halkın sağlığını korumak” TTB’nin görevleri arasında sayıldığı için.
Sağlık hizmetlerine ulaşabilmenin önemli bileşenleri vardır. Bunlardan ilki bir önkoşuldur. Sağlık
hizmetleri sunuluyor olmalıdır. Bunun içinde basamaklı sağlık hizmetlerinin, nüfus tabanlı olarak planlanmış
ve yürütülüyor olması vardır. Sağlık hizmetlerine ulaşmanın bir diğer bileşeni ise sosyal güvence
yoluyla hizmete ulaşabilmektir. Sosyal güvencesi ve alım gücü olmayan insanlar için hizmetin var olması
hiçbir anlam ifade etmez.
Bölgede sağlık hizmetleri ne durumda? Marmara ve Düzce depremleri sonrasında bölgede özellikle
kamu sağlık hizmetleri, gerek alt yapı ve donanım açısından, gerekse sağlık çalışanları açısından ciddi
bir yara almıştır. TTB’nin Ağustos 2000’de yayınladığı deprem bölgesi değerlendirme raporuna göre,
gereksinimin daha yoğun olduğu bu bölgede, altyapı ve bina sorunlarının yanı sıra hekim ve hekim dışı
sağlık personeli konusunda da önemli eksiklikler dikkat çekmektedir (1). Örneğin, Bolu’da hekim eksikliği
olan sağlık ocaklarının oranı %100, Düzce’de %83, Gölcük’te %66.6 (iki sağlık ocağında hiç hekim
bulunmamakta), Adapazarı’nda %12, İzmit’te ise %2.9’dir. Benzer şekilde ebe eksikliği olan sağlık o-
caklarının oranı Bolu ve Düzce’de %90, Gölcük’te %58.3 ve Adapazarı’nda %13.2 olarak belirtilmektedir.
Deprem öncesinde bölgede yaşayanların kişi başına düşen ulusal geliri Türkiye ortalamasının üzerindeyken,
deprem sonrasında ciddi bir biçimde azalmıştır. TTB’nin birinci yıl raporuna göre bölgede
işsizlik ve yoksulluk artmıştır. SSK kayıtlarına göre 150.000 kişi işsiz kalmıştır ve iş kayıpları %23.5
oranındadır (2). Bu oran gelirini küçük işyerlerinden temin edenler arasında %50’ye varmaktadır. Ayrıca
deprem bölgesindeki can kayıplarının %60’ı, ailenin geçiminden sorumlu kişileri kapsamaktadır. İşsizlik
beraberinde sosyal güvence yitimini de getirmektedir.
Sağlıklı bir konutta yaşamak doğal bir insan hakkı olduğu kadar, sağlıklı kalabilmek için de bir ön
koşul oluşturur. 17 Ağustos 1999 Marmara ve 12 Kasım 1999 Bolu depremlerinin en çok etkilediği
yerleşim alanları olan İzmit, Sakarya, Gölcük, Yalova, Bolu ve Düzce’de depremin üzerinden iki yıl gibi
bir zaman geçmesine rağmen kalıcı konutlar tam olarak bitirilmemiştir. Depremzedelerin önemli bir
bölümü halen geçici yerleşim alanları olan prefabrik konutlar, konteynırlar ve hatta çadırlarda yaşamlarını
sürdürmektedir. 21 Mart 2001 verilerine göre bu tip geçici konutlarda 161.994 kişi yaşamaktadır.
Deprem sonrası yeniden yapılanma ve yaşamın normale dönme sürecinin olabildiğince kısa sürmesi
çok önemlidir. Geçici yerleşim yerlerindeki yaşamın kronikleşmesi, beraberinde bir çok sosyal sorunu
ve sağlık sorununu da getirecektir. Bu nedenle geçici yerleşim yerlerinde yaşayan insanların yaşadıkları
koşulların değerlendirilmesi ve bu yerleşim birimlerinde yaşayan insanların sağlık hizmetlerinden
yararlanma durumlarını değerlendirmek öncelikli bir sorumluluk olarak gündeme gelmiştir.