Somali - Committee to Protect Journalists

karaan cinwaankaaga iyo lambarkiisa sirta ah si ay u galaan. Si taxadar leh u samayso lambar sir ah iyo
-­‐baado kuwa imaylada jabsada. Mar kasta isticmaal khad ammaan
bta Samaysashada
lambar sir ah oo addag).
Ha difaacin oo kaliyaha datadada online-­‐ka ee khaaska ah, balse waxaad sidoo kale ka fakartaa waxaad
kusoo bandhigayso boggaga mujtamaca ay wadaagaan ee online-­‐ka ah.
Baraha bulshada inta badan waxay mujtamaca usoo bandhigaan waxaad sheegayso. Waxaa wanaagsan
inaad isu aragto qof bartilmaameed u ah saxafi baaritaan wada. Fiiri sida aad raad ugu yeelan karto
internet-­‐ka addiga oo baaraya baraha, iyo sida macluumaadka aad shaacisay ay six un ugu isticmaali
karaan kuwa doonayo inay howshaada wax u dhimaan.
Samaysashada lambar sir ah oo adag
Lambar sir ah oo adag waa difaaca ugu wanaagsan ee aad siin karto datadada. Wax fudud ma ahan
inaad samaysato lambar sir ah oo aan la furi karin. Dadka badankooda waxaa ka yaabiya sida dooqa ay u
qaataan inuu yahay lambar adag ay dad badan u isticmaalaan. Software-­‐da ay samaystaan kuwa wax
jabsada waxay awoodaan inay soo gudbiyaan milyoonaad ah lambarada sirta ah ee inta badan la
adeegsado, kaddibna ay ku fiiriyaan aalada ama cinwaanka ay jabsan rabaan.
Lambarada sirta ah ee laga soo qorto qaamuuska ama tirada, tusaale ahaan kalmad xarafkeeda hore
lagu badalay calaamad, waa ay u fududahay kuwa wax jabsado. Waxaad dooran kartaa ooraah khaas ah
oo ka dheer siddeeda xaraf ee ugu yar lambarka sirta ah, kuna dhex dar calaamado.
Qaado kalmad uu qoray qoraa aad jeceshahay ama ooraah aan micno samaynayn oo aad xafiday. Isku
dhex dar xarfaha waaweyn iyo kuwa yar yar. Dheerarka lambarka sirta ah waa muhiim. Barta
www.diceware.com ayaa kaa caawin karta sida aad ku samaysan karto lambar sir ah oo ay adagtahay in
la jabsado. Haddii aad adeegsato lambaro sir ah oo badan, waxaad isticmaali kartaa softaware si
ammaan ah kuugu kaydiso iyada oo ka dhigaysa hal ooraah. Xaqiiji in ooraahdaas ay tahay mid adag.
guursan) ee baraha ay ku waydiiyaan marka uu kaa lumo lambarka sirta. Haddii aad ku jawaabtid
magaca saxda ah, taas waxay u sahli kartaa kuwa internet-­‐ka jabsada inay ogaadaan iyaga oo dadka kuu
dhow ka helaya. Sidaa dartee waxaa muhiim ah inaad ku jawaabtid magac aad addiga un ogtahay.
ro kala duwan ku
yaala.
Ugu dambeyntii, ogow in kuwa internetka jabsada ay xoog kaaga qaadan karaan lambarkaga sirta ah,
haddii aad ka baqayso suura galnimada arrintaas, waa inaad ka fakartaa qaabka aad datadada iyo
macluumaadkaaga ku qarsan karto baladkii aad diidi lahayd inaad lambarkaga sirta ah dhiibto. Waxaad
samaysan kartaa imayl ay ku jiraan waxyaabo aan muhiim kuu ahayn, haddii aad lambarkiisa sirta ah
bixisidna ku bad baadi kartid. Software-­‐da sida TrueCrypt ayaa qaabkaas u shaqeeya.
Kordhinta ammaanka ma ahan mid mar kasta
dheeli tirto habsami u socoshada shaqadada iyo inaad datadada ka difaacato in la jabsado.
Markaad ka talinayso xalka, ahow mid daacad ah, korkana ha iska saarin difaac aadna awoodin. Inaad sir
ka dhigto imayladad, aad tirtirto faylashada, aadna adeegsatid lambar sir oo dheer micno ma
samaysanyso haddii aadan joogto ka dhigaynin.
Waxaad ka fakartaa tillaabooyinka muhiimka ah ee ay tahay inaad qaado. Haddii aad ka walwalsan tahay
in si xeeladaysan lagaaga weeraro kombiyutarkaga baladkii xoog lagaaga qaadi lahaa lambarkaga sirta
ah, waxaa fiican inaad lambarkaga sirta ah ku qorato buugga gacanta, kuna qariso meel aad addiga
kaliyah ogtahay. Haddii buugga gacanta lagaa xado, waxaad durbadiiba badali kartaa lambarka sirta ah.
29