Somali - Committee to Protect Journalists

sidii uga caawin lahaayeen wariyeyaasha iyo sawir qaadayaasha in ay maareeyaan walwalka gaar ahaan
marka ay la kulmaan dhaawac ama marxalad geeri ah.
Calaamadaha walwalka ama murugta
Calaamadaha walbahaarka waa kuwa qeexan. Saxafiga waxaa la arka inuu yahay kuwa murugaysan,
xanaaq dhaw, aamusan, ama xanaaqsan iyadoo dareemuhu isbabadalayaan ama ay yihiin kuwa nooc
uun ah. Calaamadaha la arki karo waxaa ka mid ah xurdo xumi ama cunta xumi, wadna garaac said ah,
dhidid, naxdin badan, madax xanuun, mantaq, feera xanuun. Xirxirnaansho shaqsiyeed ama shaqadeed
ayaa caado ah, sido kale kamrada iyo kuxuulka oo saaid loo cabo. Calaamadaha kale waxaa ka mid ah
qofka oo ahamiadiisa said u saara hawlaha shaqadiisa sidii asagoo iskudayaya inuu iska ilaaliyo
dareemada aan dagnaanshada lahayn.
Ilaa intee ayuu walbahaarka noocan ah saameeyaa saxafiyiinta In ka badan sideediiba mid oo ah
saxafiyiinta ka shaqeya Maraykanka iyo Yurub kuwaaso laga soo xulay diraaso 2001 ay sameeyeen
aqoonyahano jarmalka u dhashay ayay Teegen iyo Grotwinkel tusiyeen calaamdaha socda maan
iskudhexyaaca noocan ahi (PTSD). Diraaso uu sameeyay Anthony Feinstein oo ah caalim Kanadiyaan ah
sanadkii 2002ayaa tusinaya in afartiiba mid ka mid ah saxafiyiinta kasoo warama dagaalada ay leeyihiin
calaamooyinka cudurkaasi. Diraasooyinka qaar ayaa cadaynaya in muran iyo rabsho kadhalan karto
goobta shaqada cuduradaa awgeed.
saxafiyiinta waa dadka dhulqaad leh, laakin sidoo kale waxaan u nugulnahay daawaca maaanka,
kamana yaraysano, dabdamiyaasha, booliska, dakhatiirta ama militariga waxaana u baahanahay
tababar, gargaar la xariira maanka, iyo maamul aqoonsiga arrimahaas oo ah maamulaha
xarunta DART ee saxafada iyo dhaawaaca la xariira ayaa kudhawaaqay asagoo kahadlaya magaalada
Melbourne, ee dalka Australia sadakii 2010
Maan isku dhex yaaca la xariira walbahaarka shaqada waxaa baaritan lagu sameeyay sanadka 1980
ayadoo ay baarayaan shaybaarayaal lashaqaynaya ciidamada Maraykanka ee dagaalki Veitnam.
Calaamadaha maan isku dhexyaacan ayaa raagi kara mudo dhan dhowr billod am aka badan. Waxaa kale
oo uu maan isku dhex yaaca keeni karaa calaamado dareenka qofkala xariira sida aamusnaan, cabsi
badan, hanaaq, feejignaan said ah, iyo wareer badan. Maan iskudhex yaaca oo loosoo gaabiyo PTSD,
waxaa uu dhib usoo nooleen karaa arrimo
Friedman maamulaha guud ee xaruunta qaran ee maan iskudhexyaaca ee iskuxirta ciidamada
Maraykanka.haddii aan la daawayn waxaa ay isu badali karta nocya kala duduwan ee xanuunyo sida
dhiig kar aad u sareeya.
War wanaagsan ayaa wuxuu yahay in sheybaarayaashu ay ogaadeen xaalada korintanka walbahaarada
waxaa aan ka hadlayna isbadala fiican kuwaas kuyimaada dadaal lagu dadaalo shay
jaamacada University of North Carolina ayaa usheegay The
Washington Post sanadkii 2005. Korintaanka walbahaarkaasi ayaa la xariira, qofka oo dareemahiisa kor u
qaada, xariirka dadka kale, la qabsashaha iyo mahadnaqa kuwajaha in uu qofka ka badbaaday xaalad
nolosha ayagoo yeelanay dareen ah in fursado cusub oo aan horay u jirin ay ka dhasheen dadaalkii
UNC Charlotte.
Is ilaaninta
Waxaa ay tahay tilaabada ugu adag inaad ogaato in ay dhibaysanyihiin ama uu walwal jiro. Saxafiyiin iyo
ciidanka badi waxaa ay leeyihiin waxay ka siman yihiin, taaso ah inaysan aqoonsan Karin saamaynta
yiri The New York Times sanadkii 20009 jeneraal George W. Casey Jr., oo madaxa ciidanka Maraykanka.
52