Somali - Committee to Protect Journalists

xiro meel colaada ka baxsan, cunno la siiyo, adeeg caafimaadna ay helaan. Sidoo kale waa in loo
aqoonsadaa maxaabiis ayna waraaqo dirsan karaan, heli karaana. Maxaabiista dagaalka laguma qabsan
karo dambiyada sida basaasnimo ama inay si sharci daro ah dalka kusoo galeen.
Saxafiyiinta waxay xaq u leeyihiin inay kasoo waramaan goobaha dagaalka iyaga oo ah rayid ka madax
banana ciidamada dagaalamaya sida ku cad faah faahinta dheeraadka ah ee xeerka Geneva oo la
sameeyay sannadkii 1977. Ciidamada dagaalamaya ma beegsan karaan dadka rayidka ah oo ay ku jiraan
saxafiyiinta. Balse saxafiyiinta madaxa banaan dhibaata ayay la kulmi karaan. Saxafiyiinta la qabto iyaga
oo kaligood socda waxaa lagu soo oogi karaa dambiyo rayid sida basaasnimo, waxaana lagu xiri karaa
goobo aad u xun.
Isbaarooyinka
La macaamilka kooxaha hubaysan ee isbaarooyinka joogo waa mid khatarteeda leh aana la qiyaasi karin.
Shacab badan oo ay ku jiraan ugu yaraan afar saxafi ayaa lagu dilay isbaaro ay ciidamada Maraykanka
Iraq ku lahaayeen inta u dhaxaysay 2003 ilaa 2005.
Ciidamada ku sugan isbaarada ayaa inta badan ka cabsada naftooda haligayaasha iyo weerarada kale.
Kahor inta aadan ku safrin dhulka, la tasho asxaabtaada, taliyayaasha ciidanka, iyo ilo wareedyada aad
aaminsantahay, waxaad ogaataa inta isbaaro ee taala iyo cidda maamusha. Sii baro dhamaan waxa
lagaaga baahanyahay isbaaro kasto, sida qaabka ay gaadiidka u joojiyaan. Yaree xawaaraha marka aad
ku dhowdahay goobta isbaarada, iska bixi ookiyaalaha, muuji in gacmahaada maran yihiin, ahowna mid
xushmad leh.
Sidoo kale waxaa haboon inaad u ogalaato ciidamada inay baaraan gaarigaaga. Ahow mid diyaarsan,
taxadarna muuji marka aad marayso wada aad aqoonin, maankana ku hay in calaamadaha isbaarada
aysan muuqan karin. Inta badan dadka ku dhinta isbaarooyinka ayaa loo sababeeyaa is fahan l
Wadooyinka qaarkood ma haboona in la maro gaar ahaan xilliyada habeenka ah.
Isbaarooyinka ay maamulaan kooxaha hubaysan ayaa ugu khatar badan, isla markaana aan la qiyaasi
a kooxda dhexdeeda ah.
Sannadkii 2011 waxaa dalka Libya isbaaro u taalay koox taageersan madaxweynihii Qaddafi lagu
qabsaday 4 ka tirsan wariyeyaasha New York Times, waxayna u xirnaayeen 6 maalmood iyaga oo la
jirdilay si xuna loola dhaqmay. Darawalkoodii Mohamed Shaglouf ayaa goobta lagu dilay.
Saxafiyiinta waxay isbaarada kula kulmi karaan ilaalo qamraysan ama aan si fiican wax u arkin, waxayna
ku amri karaan inay lacag ama laaluush kale bixiyaan si loogu ogalaado inay gudbaan. Qaar kamid ah
saxafiyiinta waxay horay usoo qaataan lacago yar yar, sigaar, ama saacado raqiis ah si ay ugu
laaluushaan ilaalada isbaarooyinka.
Ha samaynin wax kicin kara xaalada ama dalabka ilaalada. La xaaltan oo si xushmad leh ula hadal, addiga
oon baqdin lagaa dareemayn ama isku kalsooni buuxda inaad marayso. Sida looga gudbo isbaarada waa
qeyb muhiim ah oo ka mid ah koorsooyinka tababarka saxafiyiinta badankood. (Eeg Lifaaqa B: tababarka
ammaanka).
Tiknoolajiyada satellite-­‐ka ee dhulka colaada
Tiknoolajiyada satellite-­‐ka waa mid muhiim u ah saxafiyiinta ka shaqaynaya goobaha colaada ka jirto,
halkaas oo internet-­‐ka iyo xiriirada caalamiga ah aan la isku halayn karin ama uu maamulka damiyo.
Sannadkan 2012, magaalada Homs ee dalka Suuriya, oo ah magaalo ay mucaaradka ku xoogan yihiin,
dawladduna duqeyso isla markaana isgaarsiinta ka jartay, saxafiyiinta guddaha iyo dibada waxay
adeegsanayeen tiknoolajiyada satellite-­‐ka si ay wararka usoo tabiyaan.
Wariye Maraykan ah oo lagu magacaabi jiray Marie Colvin iyo sawir qaado Faransis ah, Rémi
Ochlik, oo la shaqaynayay saxafiyiin kale ayaa bishii Febraayo 2012 lagu dilay duqeyn ay dawladda
Suuriya u geysatay goob rayid ay joogeen. Wariyayaal horay uga shaqeeyay Homs ayaa sheegay in
33