Somali - Committee to Protect Journalists

Qalabka difaaca
Waa inaad si buuxda u wadataa qalabka difaaca oo ku haboon xaaladaad ku jirto. Xaalaha khatarta ah,
qalabkaas difaaca waxaa kamid ah dharka tusinaya saxafinmada, qalabka walxaha qarxa lagu ogaado, iyo
inaad laqdid kininka difaaca u noqda maadooyinka kiimikada ama nugliyeerka ku jira.
Goobaha dagaalka markaad joogtid, qalabka difaaca waxaa kamid ah jaakadka xabada ee kaa difaaci
karta rasaasta xooga leh iyo firirka bambooyinka. Marka la jooga meelaha ay ka dhacayaan rabshadaha
qalalaasaha wata, waxaa qalabka difaaca ka mid ah jaakada kaa difaaci karta toorida ama seefta.
Saxafiyiinta u baahan jaakadka xabada, waa inay doortaan mid ku haboon la tacaalida khatarta la filayo.
Machadka Maraykanka ku yaala ee U.S. National Institute of Justice ayaa sameeyay qaab lix qoddob ka
kooban oo la adeegsanayo marka la samaynayo jaakadaha xabada celiya.
Haddii aad ka soo waramayso goobaha colaad hubaysan, waa inaad doorataa jaakad tayo saraysa celin
kartana xabad kasoo dhacaysa qoryaha ciidanka. Balse ogow inaysan jirin jaakad si buuxda xabada kaaga
celin karta, waxaana suura gal ah in dhaawac uu kusoo gaaro addigoo xiran jaakada, ama aad u dhimato
xabada saameynteeda, xataa haddii aysan xabada ku dilin. Waxaa mudan in sidoo kale laga baaraan
dago kala duwanaashaha qaabka jaakada xabada ee ay xiranayaan raga iyo dumarka saxafiiyiinta ah.
Koofida xabada celisa ayaa ayna muhiim ah marka la joogo goobaha dagaalka, wallow ay ka celin karto
firirka qaraxa, haddina koofida ayaa waxaa ka dusi kara rasaasta qoryaha shiirka laga soo rido ee tooska
ugu soo beeganta.
Waa inaad xirataa dharka xabada mar kasta oo aad ciidan dagaal la socotid. (Dharka xabada uma
wanaagsana saxafiyiga kasoo waramaya falal dambiyeedka abaabulan, waayo waxaa lagu qaldi karaa
ciidamada ammaanka.)
Dharka xabada ayaa xilli ba xilliga ka dambeeyo lasii tayeeyaa, waxaana ay noqdaan kuwa ka fudud sidii
hore kana waxgal badan. Saxafiyiinta waa inay ogaadaan in noocyada kala duwan ee dharka xabada ay u
baahan yihiin taxadar kala duwan. Dharka loo yaqaano Ceramic plates waxaa suura gal ah inay jabaan
haddii ay dhulka ku dhacaan, nooca Kevler loo yaqaano ayaa halaabi kara haddii uu qoyo ama dhididka
dadka gaaro. Dharka xabada ee la isticmaalay waa in si fiican loo eegaa si looga hubiyo dhamaadnimo
ama inay jilceen. Dharka xabada oo dhan waa in si wanaagsan loo xareeya lagana war qabaa.
Dharka xabada ayaa sidoo kale loo adeegsan karaa marka laga soo waramaya qalalaasaha shacabka.
Jaakadaha fudud ee ka hortaga walxaha mudda sida toorida ayaa la adeegsan karaa, waxaana ay sidoo
kale kaa reebi karaan rasaasta cinjirka ah. Koofiyadaha guddaha birta ku leh iyana waa la xiran karaa.
Waxaa sidoo kale la adeegsan karaa marada sanka lagu xirto, wallow taasi ay saxafiyiga u ekeyn karto
ciidamada ka hortaga rabshada ama dadka rabshada wada.
La socosho ama kali ahaansho
samee siyaasada, taariikhda iyo hab dhaqanka dhamaan kooxaha hubaysan ee deegaanka aad kasoo
waramayso. Isku xirnaanta, edebta, akhlaaqda, hubka iyo xushmeynta rayidka oo ay ku jiraan
saxafiyiinta, way ku kala duwan yihiin ciidamada iyo waliba kooxaha hubaysan gaar ahaan kuwa
kacdoonka wada iyo kuwa xukuumadaha taageera. Waxaad ogaataa in xaalada aagga dagaalka ay xilli
an.
Ereyga la socosho waxaa uu shaac baxay sannadihii 2000-­‐meeyadii xilligaas oo uu Maraykanku weerar
ku qaaday dalka Iraq. Saxafiyiinta qaar ayaa loo ogolaaday inay la socdaan ciidamada dagaalka
Maraykanka qeybo ka tirsan. Laakiin saxafiyiinta raacaya ciidamada dagaalka waxay soo bilaabatay
qarnigii 19-­‐aad. Saxafiyiinta la soconaya ciidamada dagaalka ayaa looga baahanyahay inay la socdaan
cutubka loogu talagalay oo kaliyah iyo inay ka digtoonaadaan waxkasta oo khatar galin kara meesha ay
ciidamadaas ku sugan yihiin. Balse waxay leeyihiin xaq ay ku warami karaan, wallow dagaalka kaddib.
Guddiga Ilaalinta Saxafiyiinta ayaa diiwaan galiyay tiro murano ah oo ka dhashay la socoshada ciidamada
31