Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju usług turystycznych w Polsce

2.1. Ekonomiczne determinanty rozwoju popytu turystycznego
produktu turystycznego (np. poprawą jakości) oraz z poziomem dochodu turystów (im
wyższy poziom dochodów osobistych, tym mniejsza cenowa elastyczność popytu, a większe
znaczenie czynników pozaekonomicznych 72 ; dla osób o wysokich dochodach zmiany cen
mogą być odczuwane jako relatywnie małe, a więc, zgodnie z zasadą omówioną wyżej, na
takie zmiany mogą one wcale nie reagować). W odniesieniu do popytu turystycznego
nierezydentów można zatem przypuszczać, że konsumenci z krajów o przeciętnym wyższym
dochodzie na jednego mieszkańca będą mniej wrażliwi na zmiany cen (przy innych warunkach
nie zmienionych). A zatem w praktyce analiza mechanizmów elastyczności cenowej
przy założeniu stałego poziomu dochodów może być niewystarczająca, nawet myląca.
W kontekście analizy elastyczności cenowej popytu warto również podkreślić ogromne
znaczenie tego, że produkt turystyczny jest produktem złożonym, a jego komponenty mają
charakter komplementarny. O ostatecznej cenie produktu turystycznego decydują niezależnie
wytwórcy wszystkich produktów cząstkowych (hotelarze, firmy transportowe, właściciele
restauracji, firmy świadczące usługi rekreacyjne). Stąd też zmianę popytu należy analizować
w odniesieniu do zmian cen wszystkich komponentów. Reakcja konsumentów na
zmiany cen jednego komponentu usługi (np. noclegu) może być nieoczekiwana i sprawiać
wrażenie paradoksalnej, ponieważ zależeć będzie od zmian cen innych komponentów
(np. transportu) 73 . Klient, uciekając od dobra (usługi) o podwyższonej cenie, de facto ucieknie
również od dóbr (usług) komplementarnych, nabywanych łącznie z dobrem, na które
cena wzrosła. Możliwe jest również wystąpienie podobnego mechanizmu w odniesieniu do
zmian cen dóbr substytucyjnych wobec usług turystycznych, np. sprzętu audiowizualnego. A
zatem o rozwoju i kondycji rynku turystycznego może decydować sytuacja na rynkach
pozornie z nim nie związanych.
W tym kontekście zrozumiała jest potrzeba analizy mieszanej elastyczności cenowej
popytu (wzór 4). Jest ona określana jako stosunek zmian popytu na dobro lub usługę x do
zmian cen dobra lub usługi y (przy założeniu, że inne zmienne pozostają na tym samym
poziomie).
Wzór 4. Mieszana elastyczność cenowa popytu
E m
%Q x
=
%P y
gdzie: Em – miara mieszanej (substytucyjnej) elastyczności cenowej popytu
Qx – wielkość popytu na dobro lub usługę x
Py – poziom ceny dobra lub usługi y
Wskaźnik mieszanej elastyczności cenowej może być dodatni lub ujemny. W tym pierwszym
przypadku wzrost ceny dobra lub usługi x zwiększa popyt na dobro lub usługę y (np.
72
Np. turysta o wysokim poziomie dochodu, u którego udział wydatków turystycznych w łącznym dochodzie
jest niewielki, będzie mniej wrażliwy na zmiany cen, a jego decyzje nabywcze będą w większym stopniu
uzależnione od innych czynników (np. chęci odwiedzenia nieznanych atrakcji czy zaspokojenia innych
potrzeb turystycznych). Wynika to z tego, że przy wyższym poziomie dochodu wydatki na dobra i usługi
turystyczne przestają mieć znamiona wydatków luksusowych. Problemem jest natomiast ustalenie, dla
jakiego poziomu dochodu jakie produkty turystyczne przestają być produktami luksusowymi.
73
Por. również A. Meidan: The Marketing of Tourism…, op. cit.
41