Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju usług turystycznych w Polsce

2.2. Pozaekonomiczne czynniki rozwoju popytu turystycznego
do alokacji dochodu między poszczególne dobra i usługi (wybór koszyka dóbr i usług dających
największą satysfakcję, zwaną też użytecznością), ale także jego emocje, status społeczny,
chęć dostosowania się do mody, przynależenia do grupy odniesienia, dbałość o
własny wizerunek, niejednokrotnie kształtowany właśnie przez rodzaj konsumpcji (konsumpcja
ostentacyjna, efekt demonstracji). Wszystkie te elementy, wskazujące na oddziaływanie
otoczenia społecznego, mają znaczenie zwłaszcza w procesie nabywania dóbr przez
indywidualne jednostki, na poziomie mikro, a odnoszą się szczególnie do dóbr wyższego
rzędu. Trzeba jednak pamiętać, że w praktyce istnieje szereg poziomów, na których konsumenci
podejmują decyzje nabywcze. Co więcej, kolejność ich podejmowania rzadko jest taka
sama (np. czasami konsument najpierw podejmuje decyzję co do kierunku wyjazdu i typu
podróży, a potem co do ceny, innym razem może być odwrotnie).
M.T. Sinclair i M. Stabler, dokonując przeglądu literatury odnoszącej się do społecznego
kontekstu podejmowania decyzji nabywczych na rynku turystycznym, zauważają, że wzorce i
poziom konsumpcji konkretnych grup nabywców zależą zarówno od obecnego i przyszłego
poziomu ich dochodów, jak od wzorców i poziomu konsumpcji innych, zazwyczaj bardziej
zamożnych grup nabywców. Efekt demonstracji przejawia się zatem w naśladowaniu najbliższych
grup odniesienia 87 . Efekty te są możliwe do zbadania przez analizę zachowań nabywczych
w poprzednich okresach, stąd bierze się postulat uwzględnienia w modelu badającym
pozaekonomiczne determinanty popytu turystycznego także konsumpcji z wcześniejszych
lat. Najbliższą grupą odniesienia, mającą szczególne znaczenie, jest rodzina (a coraz częściej
także związki nieformalne). Poszczególni jej członkowie pełnią właściwe sobie role w procesie
podejmowania decyzji nabywczych, różne w odniesieniu do poszczególnych dóbr, odmienne
w różnych kręgach kulturowych i zmienne w czasie (na przykład obserwuje się coraz
większe znaczenie kobiet w podejmowaniu decyzji nabywczych, wynikające ze wzrostu ich
roli na rynku pracy i ich coraz większej finansowej niezależności). Ważnym czynnikiem
psychologicznym oddziałującym na popyt turystyczny jest także poczucie bezpieczeństwa.
Stąd takie zjawiska jak zagrożenie atakami terrorystycznymi, obawa przed wojnami, konfliktami,
katastrofami naturalnymi, zakażeniem groźnymi chorobami, czy też lęk przed katastrofami
środków transportu znacznie obniżają popyt. Na globalnym rynku turyści mogą skorzystać
z nieograniczonych niemal możliwości i wybrać usługi z dala od miejsc zagrożonych. Jak
wynika z danych o ruchu turystycznym, w praktyce obniżenie popytu dotyczy jednak okresu
bezpośrednio po wydarzeniu i nie trwa długo.
Omawiając determinanty wpływające na decyzje konsumentów podejmowane na
rynku turystycznym warto również wspomnieć czynniki osobiste, takie jak wiek, etap życia,
zawód, styl życia (czyli sposób „bycia” w świecie wyrażający się działaniami, zainteresowaniami
i poglądami) oraz osobowość i postawy – specyficzne cechy psychologiczne charakteryzujące
daną osobę, które prowadzą do względnie logicznych i trwałych sposobów reagowania
na otoczenie 88 .
Część wyżej wspomnianych zjawisk wpływających na zachowania nabywcze konsumentów
ma charakter mierzalny, możliwy do wykorzystania w modelach wyjaśniających zmiany
87
T. Sinclair, M. Stabler: The economics of tourism..., op. cit., s. 31 i 33.
88
A. Niezgoda, P. Zmyślony: Popyt turystyczny..., op. cit., s. 104.
47