Ekonomiczne uwarunkowania rozwoju usług turystycznych w Polsce

2.1. Ekonomiczne determinanty rozwoju popytu turystycznego
wzrost cen usług turystycznych nad polskim morzem zwiększa popyt na podróże do krajów
śródziemnomorskich), w tym drugim – wzrost ceny dobra lub usługi x zmniejsza popyt na
dobro lub usługę y (np. wzrost cen paliw zmniejsza popyt na dalekie podróże). W turystyce
dodatnia elastyczność popytu jest ściśle związana z substytucyjnością produktów turystycznych,
a ujemna – z ich komplementarnością. A zatem, duża możliwość zastąpienia dóbr i
usług turystycznych innymi, o podobnym przeznaczeniu, podwyższa poziom elastyczności
cenowej popytu. Co więcej, elastyczność cenowa popytu jest tym bardziej zróżnicowana, im
węższe kategorie produktów bierzemy pod uwagę 74 . Mieszana elastyczność cenowa popytu
powinna być rozpatrywana również w kontekście zjawiska substytucji zewnętrznej. Zmiany
cen dóbr i usług nie związanych z turystyką (takich substytutów wobec turystyki jak sprzęt i
usługi rekreacyjne, artykuły gospodarstwa domowego, sprzęt audiowizualny itp.) mogą
wpływać (korzystnie lub niekorzystnie) na sytuację na rynku turystycznym.
W turystyce międzynarodowej cena podróży turystycznej, jaką musi zapłacić konsument,
zależy od dwóch zasadniczych czynników: (1) cen produktów i usług turystycznych na
rynku recepcyjnym oraz w transporcie międzynarodowym, a także (2) kursów wymiany
walut. Ważnym elementem analizy, wymagającym odrębnego omówienia, jest reakcja popytu
na zmiany cen w transporcie, zwłaszcza w międzynarodowych przewozach pasażerskich.
Turyści podróżujący drogą lotniczą wywodzą się z dwóch głównych segmentów rynku:
turystyki wypoczynkowej i biznesowej, a fundusze pokrywające koszty ich podróży pochodzą
z dwóch, rządzących się nieco odmiennymi prawami ekonomicznymi, źródeł: dochodów
gospodarstw domowych (z funduszu swobodnej konsumpcji) i funduszy przedsiębiorstw. Z
badań wynika, że reakcje turystów indywidualnych na zmiany cen w transporcie lotniczym
są bardziej elastyczne, niż to ma miejsce w odniesieniu do turystyki biznesowej. Według L.
Dwyer (i in.) dzieje się tak z kilku powodów: (1) w turystyce łączny koszt podróży uwzględnia
zmienną „cena czasu” a dla turysty podróżującego w celach biznesowych czas ma większą
wartość; (2) turyści biznesowi niejednokrotnie pracują także w czasie podróży; dbając o
warunki tej pracy są skłonni zapłacić więcej za komfort, elastyczność warunków rezerwacji,
wyższą jakość usługi; (3) koszty podróży są wliczane do kosztów prowadzenia działalności
gospodarczej co skutkuje mniejszą wrażliwością na zmiany cen 75 .
Ocena prawdziwości powyższych hipotez poprzez oszacowanie współczynników cenowej
elastyczności popytu na usługi transportu lotniczego we wskazanych wyżej dwóch
najważniejszych segmentach rynku jest niezwykle trudna z uwagi na ogromne zróżnicowanie
stosowanych taryf. Mimo to podejmowane są próby empirycznej weryfikacji tych zależności,
które przede wszystkim dowodzą, że popyt konsumentów podróżujących w celach
wypoczynkowych wykazuje znacznie większą wrażliwość na zmiany cen niż turystyka biznesowa
76 .
74
D. Begg, S. Fischer, R. Dornbush: Ekonomia. Mikroekonomia..., op. cit., s. 124 i nast.
75
L. Dwyer, P. Forsyth, W. Dwyer, Tourism Economics and Policy, Channel View Publications. Bristol,
Buffalo, Toronto, 2010, s. 66-67.
76
Przegląd takich badań znaleźć można w pracy: L. Dwyer, P. Forsyth, W. Dwyer, Tourism Economics and
Policy, Channel View Publications. Bristol, Buffolo, Toronto, 2010, s. 54 i nast. oraz 67-68.
42