Medical and Biological Sciences XXII/1 - Collegium Medicum ...

72Ewa Sygit, Tomasz KowalkowskiSkrót: OB: osoba badanaAbbreviation: OB: respondentWSTĘPW XXI wieku pozycja społeczna osób starszych niegwarantuje im poczucia bezpieczeństwa [1]. Starość –coraz częściej utożsamiana z nieprzydatnością człowieka– spycha na margines te osoby, które nie spełniająstandardów piękna i młodości.Wobec powszechnej ignorancji wymiaru duchowegoczłowieka starszego, jednostki te narażone są nabrak akceptacji i zrozumienia ze strony otoczenia.Stereotypowe postrzeganie człowieka starego jako:bezbronnego, niezaangażowanego, uruchamia mechanizmyuniemożliwiające osobom starszym równoprawneuczestnictwo w życiu społecznym, rodzinnym.Dodatkowo w sytuacji pogarszania się zdrowia fizycznego,izolacji od dalszego otoczenia, utraty poczuciawłasnej godności, wzrasta ryzyko doznawania krzywdy[2, 3]. Oczekując pomocy, ludzie starsi często doświadczaćmogą różnych form zaniedbywania, porzuceniaprzez osoby bliskie. Z drugiej strony – przyprzekonaniu, że osoby starsze mają obniżone zdolnościumysłowe i fizyczne, może dochodzić do infantylizacjiw podejściu do nich. Bazując na bezbronności osobystarszej, łatwo jest podporządkować ją swojej woli [4].Taką niewłaściwą postawą, która wykorzystuje nierównośćsił i niekorzystnie wpływa na rozwój psychofizycznyjednostki jest nadopiekuńczość. Jej efektemtego jest pozbawienie człowieka starszego możliwościdecydowania o sobie [5, 6].O postawach nadopiekuńczych mówi się główniew odniesieniu do relacji rodzice – małoletnie dziecko.Jednakże przyjmowanie takiej postawy jest równieżcharakterystyczne w mikrosystemie: dorosłe dziecko –stary rodzic. W odniesieniu do zaniedbywania sytuacjajest analogiczna.O ile nadopiekuńczość przejawia się w nadmiernejopiece ze strony środowiska, o tyle zaniedbywanie– w różnego rodzaju zachowaniach zobojętnienia,lekceważenia, w niedostarczaniu należytej opieki.Zaniedbywanie wiąże się z brakiem zaspokajania potrzebfizycznych i emocjonalnych. Może przybieraćzarówno charakter aktywny (działań szkodliwych), jaki pasywny (zaniechania).W literaturze psychologicznej powyższe sposobytraktowania drugiego człowieka są uznawane za niewłaściwe.Obok krzywdzenia fizycznego, psychicznegoczy seksualnego nadopiekuńczość i zaniedbywaniezalicza się również do form przemocy [7]. A więc dokategorii tych działań, które wywołują określoną szkodęu danej osoby i przymuszają do pewnych zachowań[8, 9].Nadopiekuńczość w społecznym odbiorze nie jestuznawana za formę przemocy; często jest uzasadnianatroską o drugiego człowieka, chęcią otaczania go opiekąi ofiarowania pomocy [10, 11]. Nie jest równieżpenalizowana w świetle prawa. Kodeks karny przewidujeodpowiedzialność za uchylanie się od obowiązkuopieki, lecz nie za jej szkodliwy nadmiar.Jak wskazują polskie statystyki, jedną z najczęstszychform nadużyć wobec osób starszych jest ograniczaniemożliwości samodzielnego podejmowania decyzji[12]. Zastosowane kryterium płci pokazuje, że20% 70-letnich mężczyzn uskarża się na brak opieki,a 13% ma poczucie izolacji od spraw rodzinnych.W przypadku kobiet mowa jest o braku opieki emocjonalneji nieokazywaniu uczuć. Rzeczywista skala zjawiskanadużyć jest jednak trudna do oszacowania.Wynikać to może choćby z faktu, że w 90% sprawcaminadużyć wobec osoby starszej są członkowie rodziny[13]. Osoby starsze ze względu na swoją słabość fizyczną,bezradność i samotność stają się potencjalnymiofiarami niewłaściwego traktowania. Mimo pełnychzdolności w świetle prawa, często pozbawiane są możliwościpodejmowania decyzji w sprawach bezpośrednioich dotyczących. U podłoża zachowań przestępnych,których ofiarami są ludzie starsi, nierzadko leżążywione wobec nich uprzedzenia. Negatywny obrazludzi w starszym wieku pociąga za sobą dyskryminacjęi niechęć wobec tych osób. W efekcie utrzymujące sięprzekonania ograniczają role społeczne i status starychludzi. Uprzedzenia wobec ludzi starszych wyrażają sięw używanych na co dzień zwrotach, w orientacji litościweji protekcjonalnej (nadopiekuńczej) bądź niedostateczneji pozbawionej szacunku uwagi.CEL BADAŃCelem badań było ustalenie poczucia odczuwaniadwóch form przemocy: nadopiekuńczości i zaniedbywania,przez osoby starsze w zależności od płci, wiekui wykształcenia osób badanych. Ocenie poddawanoodczucia osoby badanej dotyczące powyższych zjawiskw perspektywie własnej sytuacji życiowej.MATERIAŁ I METODA BADAWCZAW badaniu wzięło udział 70 osób w przedzialewiekowym 60-85 lat. Badania były przeprowadzonew okresie od kwietnia do maja 2007 roku. Próba badawczaskładała się z: 47 kobiet i 23 mężczyzn: 10