i y i r m i i k i n c i k i t a b

direktoru, yaxud yun tяdarцkчцsц, digяri hansыsa mяktяbdя mцяllim, o biri hansыsa polis idarяsindя, nяbilim, xыrda bir vяzifяdя iшlяmiш adamlar idilяr.Аzяrbaycan ordusunun yaranmasыnыn ilk illяri belя aьыr, чяtin dюvrdя oldu. Мяhz bunlarыn nяticяsindя,ancaq buna gюrя, Аzяrbaycanыn o vaxtkы iqtidarlarы - 1988-ci ildяn baшlayaraq 1993-cц ilя qяdяr - yalnыzюzlяri haqqыnda dцшцndцklяrinя gюrя, yalnыz юz hakimiyyяtlяrini bяrkitmяk цчцn, yaxud birinin o birisininяlindяn hakimiyyяti almasы цчцn daxili mцbarizя apardыqlarыna gюrя Аzяrbaycanыn vяtяnpяrvяr, canыnыtorpaq yolunda шяhid etmяyя hazыr olan yцz minlяrlя insanы baшsыz qaldы.Аncaq buna baxmayaraq, Аzяrbaycan oьullarы bцtцn bu daxili mцnaqiшяlяrdяn, bцtцn bu cцrbяcцrчirkin hяrяkяtlяrdяn kяnarda olaraq torpaqlarыmыzы qoruyurdular. Оnlarыn bir чoxu torpaqlarыmыzыqoruyarkяn шяhid oldular. О illяrdя Аzяrbaycan tarixdя gюrцnmяmiш qяdяr шяhidlяr verdi. О шяhidlяrя nяhakimiyyяt, nя var, nя dя dюvlяt lazыm idi. Оnlar torpaq uьrunda, Аzяrbaycan uьrunda, юz xalqыnыnmцbarizяsi uьrunda qяhrяmancasыna dюyцшцrdцlяr, шяhid olurdular.Аncaq tяяssцflяr olsun ki, onlarыn цmumi bir rяhbяrliyi, цmumi peшяkar komandanlыьы olmadыьыna vяbu dюyцшlяri aparmaq цчцn onlara lazыmи silah-sursat verilmяdiyinя vя baшqa sяbяblяrя gюrя biz чox itkilяrverdik, qan tюkцldц, Аzяrbaycan xalqы шяhidlяr verdi. Еrmяnistan silahlы qцvvяlяri Аzяrbaycantorpaqlarыnы iшьal edя bildilяr. Бu, bizim ordumuzun yaranmasыnыn vя mцstяqil Аzяrbaycan dюvlяtininyaranmasыnыn ilk illяri haqqыnda qisaca fikirlяrdir.1993-cц ildяn etibarяn Аzяrbaycanda ordu quruculuьu, dюvlяtчilik, hцquqi, demokratik, dцnyяvi dюvlяtquruculuьu prosesi baшlandы. Бiz bu iшi sцrяtlя aparыrdыq. Аncaq yenя dя bizя mane olmaq istяyirdilяr. Оsilahlы dяstяlяr Аzяrbaycanda hяlя yenя dя mюvcud idi. Оnlar 94-cц ilin oktyabr ayыnda yenя[215-216] dяsilah gцcц ilя Аzяrbaycanda dюvlяt чevriliшi etmяyя cяhd gюstяrdilяr. Аmma xalq юz sюzцnц dedi vя ocinayяtlяrin qarшыsы alыndы, onlar юz cяzalarыnы чяkdilяr. Оndan altы ay sonra – 1995-ci ilin mart ayыndabaшqa bir silahlы dяstя yenidяn silah gцcц ilя Аzяrbaycanda hakimiyyяti яlя almaq istяdi. Бunun da qarшыsыАzяrbaycanыn artыq gцclц silahlы qцvvяlяri tяrяfindяn alыndы.Бunlar hamыsы Аzяrbaycan Сilahlы Гцvvяlяrinin bюyцk sыnaqdan keчmяsini gюstяrdi. Бu hadisяlяr - 94-cц ilin oktyabr, 95-ci ilin mart hadisяlяri Аzяrbaycan xalqыnыn birliyini, yekdilliyini nцmayiш etdirdi.Щяmin o qanunsuz silahlы dяstяlяr vя vaxtilя hakimiyyяtdя olub, sonra qaчыb gizlяnib, bir mцddяtdяn sonramцxalifяt kimi fяaliyyяtя baшlayan insanlar gюrdцlяr vя яgяr kor deyillяrsя, gюrmяlidirlяr ki, dюvlяti necяqurmaq olar, ordunu necя yaratmaq olar, ordu necя yarana bilяr.Иndi, son illяrdя bizim Аzяrbaycanыn dюvlяtчiliyimizя layiq, mцstяqilliyimizя layiq gцclц ordusuyaranыbdыr. Бurada Нaxчыvan Мuxtar Рespublikasыnыn яrazisini, torpaьыnы daim mцdafiя etmяyя hazыrolan hяrbi dяstяlяr yerlяшir.Аzяrbaycanda gedяn bu proseslяr Нaxчыvan Мuxtar Рespublikasыnda da mцяyyяn qяdяr юz яksinitapdы. Нaxчыvanlыlar bilir vя bцtцn Аzяrbaycana mяlumdur ki, 1990-91-ci illяrdя biz burada ordumuzolmadan, lazыmi qяdяr silahlы dяstяlяrimiz olmadan Нaxчыvanы qoruduq, saxladыq. Нaxчыvanla Еrmяnistanarasыnda mцmkцn olan bяzi fitnяkarlыqlar yaranmasыnыn qarшыsыnы aldыq, mцnaqiшяyя yol vermяdik vяНaxчыvan qorundu.Мяnim xatirimdяdir, o vaxtlar - 90-91-ci illяrdя, 92-ci ilin avqustuna qяdяr burada hяlя сovetоrdusunun hissяlяri yerlяшirdi: 75-ci motoatыcы diviziya. Оnun da bir alayы burada yerlяшirdi. Мяn o vaxtНaxчыvan Мuxtar Рespublikasы Аli Мяclisinin sяdri olaraq hяlя Аzяrbaycanda, o cцmlяdяn Нaxчыvandaolan hяrbi hissяlяrlя sыx яlaqя saxlayыrdыm. Чцnki[216-217] bunlar bizя lazыm idi. Нaxчыvanы Еrmяnistanыnhяrbi tяcavцzцndяn qorumaq цчцn bu яlaqяlяr, bu яmяkdaшlыq bizя lazыm idi. О vaxt da mяn burayagяlmiшdim. О, сovet оrdusunda яn yцksяk gюstяricilяrя malik olan bir alay idi.1992-ci ilin yayыnda, Аzяrbaycan dюvlяt mцstяqilliyini artыq яldя edяndяn sonra Аzяrbaycanяrazisindяki Рusiya qoшunlarы, yяnи сovet оrdusunun hissяlяri Рusiyanыn sяrяncamыna keчmiшdi. Рusiyanыnhяrbi hissяlяri Аzяrbaycanda ilk dяfя Нaxчыvandan чыxarыldы. Биz юz яmяkdaшlыьыmыzla, apardыьыmыz dцzgцnsiyasяtimizlя onlara anlatdыq ki, 75-ci diviziyanыn Аzяrbaycanda qalmasыna ehtiyac yoxdur. Оnlarladanышыqlar apardыq vя mяnim danышыqlarыm чox ciddi xarakter daшыyыrdы. Мяn o vaxt Мoskvaya, Рusiyanыnrяhbяrliyinя dя mцraciяt etdim, onlara da anlatdыm ki, burada Рusiya diviziyasыnыn qalmasы mцmkцndeyildir. Бiz xoшluqla, razыlыqla hяmin diviziyanыn, o cцmlяdяn burada yerlяшmiш hяrbi hissяnin шяxsiheyяtini buradan чыxardыq.Аncaq nя cцr чыxardыq? Дanышdыq, buradan ancaq шяxsi heyяt чыxdы, юz яшyalarы ilя. Бцtцn silah-sursat,burada yaradыlmыш hяrbi qurьular, diviziyanыn burada olan bцtцn яmlakы Нaxчыvan МuxtarРespublikasыna tяhvil verildi. О tяhvil-tяslim aktlarы indi dя buradadыr. Оrada hяr bir tцfяng, hяr birtapanчa, hяr bir pulemyot yazыlmышdыr. О vaxt Нaxчыvanыn baшчыsы kimi, mяnim mяqsяdim ondan ibarяt idiki, nizami ordu hissяsinin silah-sursatыnы, maddi-texniki bazasыnы, binalarыnы qoruyub saxlayaq.Аncaq tяяssцflяr olsun ki, artыq o vaxt Аzяrbaycanda Хalq Ъяbhяsi hakimiyyяtdя idi vя onlarНaxчыvanda tяxribatla mяшьul idilяr. О vaxt Аzяrbaycanыn Мцdafiя Нaziri mцdafiяdяn, hяrbi iшdяn heч birmяlumatы olmayan Ряhim Гazыyev kimi yaramaz adam idi. Аmma bu, tяkcя mцdafiя nazirinin iшi deyildi,baшqalarыnыn da iшi idi. О cцmlяdяn, Аzяrbaycanыn o vaxtkы prezidentinin iшi idi. [217-218]100