i y i r m i i k i n c i k i t a b

Сonrakы dюvrdя burada cяsarяtli addыmlar atыldы. Бяli, 90-cы il noyabrыn 17-dя biz burada, НaxчыvanМuxtar Рespublikasы Аli Сovetinin Сessiyasыnda, mяnim sяdrlik etdiyim sessiyada ilk dяfя 1918-ci ildяАzяrbaycan Хalq Ъцmhuriyyяti tяrяfindяn qяbуl olunmuш Аzяrbaycan milli bayraьыnы qaldыrdыq. Йяni bizbunu kцчя vя meydanda qaldыrmadыq, - orada bu bayraq qaldыrыlыrdi. Аmma biz bir dюvlяt kimi НaxчыvanМuxtar Рespublikasыnыn Дюvlяt atributlarыnы mцяyyяn elяdik. Щяlя kommunist partiyasы da var idi, сovetщakimiyyяti dя. Гяrar qяbul etdik ki, Нaxчыvan Мuxtar Рespublikasыnыn adыndan «сovet сosialist» sюzlяriчыxarыlmalыdыr. Чыxardыq vя qяrar qяbul etdik ki, Нaxчыvanыn Мilli bayraьы qяbul olunmalыdir - мilli bayraq1918-ci ildя Хalq Ъцmhuriyyяti tяrяfindяn qяbul edilmiш цчrяngli bayraqdir. Бu bayraьы sessiyanыnsalonuna gяtirdik, baшыmыzыn цstцnя vurduq.Бakыda fюvqяladя vяziyyяt davam edirdi, yanvar hadisяlяrinя qiymяt verilmirdi. Оla bilяr, dцшцnяydilяrki, нaxчыvanlыlarыn nя iшi var - Бakыda fюvqяladя vяziyyяt var, yoxsa yox, yaxud Бakыda йanvar hadisяlяriolubdur. Бurada, sessiyada qяrar qяbul etdik ki, йanvar hadisяlяrinя siyasi qiymяt verilmяlidir, Бakыdafюvqяladя vяziyyяt aradan gюtцrцlmяlidir. Бir neчя belя siyasi qяrar qяbul etdik. Аzяrbaycan isя indi bizimmцstяqil dюvlяtimizin bayraьы olan bayraьы Нaxчыvanda o bayraq qalxandan yalnыz bir neчя ay sonra, 91-ciilin fevral ayыnda qяbul etmяyя mяcbur oldu.Аmma yenя dя yarыmчыq qяbul etdilяr. О bayraьы qяbul etdilяr. Дeputat kimi mяn dя gяlib salondaoturdum. Эюrdцm ki, bir yerdя bu bayraqdыr, onun da yanыnda Лeninin bцstц durur. Бu qяdяr riyakarlыqola bilяrmi?Мяn чыxыш edяndя baшqa fikirlяrimlя yanaшы, bunu da dedim. Дedim ki, mяn anlaya bilmirяm, - burada,bu salonda[205-206] Аzяrbaycan Хalq Ъцmhuriyyяtinin milli bayraьы ilя yanaшы, o cцmhuriyyяtinideologiyasыna zidd olan ideologiyanыn banisinin bцstц durubdur. Мяn bunu anlaya bilmirяm. Дoьrudur,yenя dя orada mяni mцdafiя edяnlяr az oldu, mяnim яleyhimя sюzlяr danышыldы. Аmma bunlar hamыsы, yenяdя deyirяm, Нaxчыvanda milli шцurun, milli ruhun nя qяdяr yцksяk olduьunu gюstяrir.91-ci ilin mart ayыnda Аzяrbaycanda sessiya keчirilirdi ki, Сovet Иttifaqi saxlanыlsыn, ya saxlanыlmasыn.Бiz bunu bilirdik. Щяlя ondan цч-dюrd ay юncя Нaxчыvan Мuxtar Рespublikasыnыn Аli Мяclisindя qяrarqяbul etdik: Аzяrbaycan referenduma getmяmяlidir vя Сovet Иttifaqinin saxlanыlmasыna tяrяfdarчыxmamalыdыr.Гяrarы Бakыya, Аzяrbaycanыn Аli Сovetinя gюndяrdik. Аncaq fikir vermяdilяr, sessiya keчirildi.Дeputatlarыn bir qismi, tяbii ki, o cцmlяdяn mяn dя referendum keчirilmяsinin яleyhinя чыxdыq. АmmaАzяrbaycanыn o vaxtkы rяhbяrlяri юzlяrini, ancaq юzlяrini saxlamaq цчцn Мoskvaya xidmяt etmяli idilяr.Кommunistlяr 17 martda referendum keчirdilяr. Нaxчыvan Мuxtar Рespublikasы Аzяrbaycanыn yeganяbюlgяsidir ki, ССРИ-nin saxlanыlmasы ilя яlaqяdar 17 mart 91-ci ildя keчirilяn referendumda iшtirak etmяdi.Дemяk, gюrцrsцnцz, burada milli azadlыq, milli istiqlaliyyяt ruhu nя qяdяr gцclц idi. Оna gюrя dяНaxчыvanda belя mцstяqil qяrarlar qяbul edilirdi. Бu qяrarlarыn da qяbul edilmяsindя, шцbhяsiz ki, mяnimdя xidmяtim az olmamышdir. Бu gцn Нaxчыvan aьыr blokada шяraitindя yaшayir. Оnun яn aьыr dюvrцnц mяnнaxчыvanlыlarla bir yerdя yaшadыm - 90-ci ildяn 93-cц ilя qяdяr. Бurada fяlakяtli bir vяziyyяt vardы. Иndi чoxhюrmяtli qonaqlar gяliblяr. Аmma o vaxt Нaxчыvana gяlib-gedяn yox idi. Йox idi Нaxчыvana gяlib-gedяn!Бяzяn чaьыrыr, xahiш edirdik. Бuraya kiчik bir konsert qrupu gяlяndя sevinirdik. Дцzdцr, qышda bu salondasoyuqdan oturmaq olmurdu, [206-207] hamыmыz paltoda otururduq. Аmma yenя dя yыьышыrdыq. Биr-iki-цчnяfяr, bяli, Нiyamяddin Мusayev o vaxt cяsarяt gюstяrdi, qorxmadы, Нaxчыvana gяldi, burada konsertverdi vя biz hamыmыz bюyцk sevgi, mяhяbbяtlя onun musiqisinя, mahnыlarыna qulaq asdыq.Аьыr vяziyyяt idi. Еlektrik enerжisi kяsilmiш, qaz kяsilmiшdi. Бяli, burada deyildi, - mяn 70-ci illяrdяаzяrbaycanыn bцtцn bюlgяlяrini, яn ucqar daь kяndlяrini qazlaшdыrdыm. О cцmlяdяn, Нaxчыvanыn яn uzaqdaь kяndlяrinя qaz чяkdirdim. Бurada qaz kяsildi, elektrik enerжisi kяsildi, yollar baьlandы, dяmir yolubaьlandы. Иndi buraya bюyцk tяyyarяlяrlя uчmaq olar. Аncaq onda burada kiчik bir tяyyarя meydanы vardы,yak - 40 tяyyarяsi cяmisi 22-23 adam gюtцrцrdц, o da цч-dюrd reys edirdi.Иnsanlar aьыr vяziyyяtdя yaшayыrdы. Нaxчыvanыn qышы чox шaxtalыdыr. Бiz gecя dona-dona yatыrdыq. Сяhяrяlimizi yumaьa su tapmыrdыq. Йaxшы xatirimdяdir, mяlumat gяldi ki, Шяrur rayonunun doьum evindя birqadыn uшaq doьub, sonra gedib evя. Ушaq evdя donub, ana donmuш uшaьы gяtirib doьum evinin baшhяkiminin цstцnя atib ki, gюtцrцn. Дяhшяtli faciяdir!Мяn Шяrura gedirdim. Вaxtilя yol boyunca gюzяl aьaclar яkilmiшdi. Гar dizя qяdяr idi. Эюrdцm ki,qadыnlar яyinlяrinя cцrbяcцr palaz-paltar keчiriblяr, aьaclarы miшarlayыr, kяsirlяr. Эяldim bunlarыn yanыna,dedim, ay bacыlar, ay qardaшlar, axы nя edirsiniz? Бu aьaclar sizя lazыmdыr. Дedilяr ki, bilirik, bizя lazыmdыr,biz bu soyuьa dюzцrцk, amma uшaqlarыmыz donur. Бurada nя qяdяr uшaq шaxtadan donub юldц. Бax, belяaьыr шяraitdя biz yaшadыq. Йaшadыq, amma Нaxчыvan яyilmяdi, Нaxчыvan юz iradяsindяn dюnmяdi.Нaxчыvan yaшadы vя Нaxчыvan bu gцnlяrя чыxdы.Билирсиниз, Нахчывана юэей мцнасибят Азярбайъанда совет щакимиййяти вахтында, демяк олар ки, щямишяолубдур. Щятта мялумдур ки, нахчыванлылар бурада чох щай-кцй саланда[207-208] Азярбайъанын бязирящбярляри демишдиляр ки, Нахчыван бизим цчцн бир апендиситдир, ону кясиб атмаг лазымдыр. Йяни чохларыщазыр идиляр эялиб Нахчываны ишьал етсинляр ки, онларын ъаны гуртарсын. Чцнки Нахчыван онлара чох бюйцкнаращатлыглар верирди. Беля юэей мцнасибят чох олубдур.96