Plena Analiza Gramatiko - Cindy

§ 275
ideoj, kiujn povas koncepti homa spirito, estas tiel granda, ke, se oni·
devus esprirni ilin ciujn per apartaj prirnitivaj vortoj, la penado estus
troa por la homa memoro.
Por eviti tiun malhelpon, la lingvoj povas uzi tri rirnedojn:
l. se unu esprirnota ideo §ajnas sufice najbara al alia, por ke oni povu
gin esprirni per la sama vorto, la lingvo etendas ties signifon de unu
objekto al la alia: tiel oni parolas pri folio (el papero), aludante pri
folio de arbo, pri la piedoj de tablo, pri la nodo de intrigo ktp. Tiun
procedon oni nomas meta[orado.
2. se la koncema ideo, kvankam parenca al alia, tamen diferencas de
gi almenaii per bezonata nuanco, oni ofte gin esprirnas per malgrava
modifo de la komenco aii de la fino de la prirnitiva vorto: ekz-e antikvan
arbaron oni nomas praarbaro, malgrandan domon oni signas per
dometo. Tiun procedon oni nomas derivado.
3. se la koncema ideo estas mem malsirnpla kaj povas esti analizata per
du aliaj, oni ofte penas gin esprirni per kunmeto de la du sirnplaj vortoj :
ekz-e la ideon pri mirago oni povas analizi kiel iluzion de la vidado, kaj
esprimi per vid-iluzio; la ideon pri ferio same per liber-tempo ktp. Tiun
procedon oni nomas kunmetado.
Ne ciu lingvo prezentas egalan disvolvigon de ciu el tiuj tri procedoj:
tiuj, kiuj emas al kiel eble plej kompleta nevarieco de la vortformoj,
uzas precipe la metaforadon; aliaj, kiujn regas analiza tendenco, uzas
preskaii nur la derivadon; la kunmetado floras cefe en la lingvoj, kiuj
konservas vive la senton pri la memstareco de la diversaj lingvoelementoj
kaj pri ties relativa intersangebleco. Al tiu ci lasta grupo apartenas
Esperanto, kaj tial la kunmetado estas en gi la esenca rirnedo de vortfarado.
El la tri supre difinitaj procedoj, ni ne tu§os ci tiela metaforadon: gi
efektive estas fremda alla gramatiko. Kiam la metaforoj estas generale
uzataj kaj banaligintaj, ili estas objekto de leksikologio; kiam ili estas
fre8aj aii nur provitaj, ili estas objekto de stilistiko.
En la sekvantaj pagoj ni unue analizos, sub la titolo "La Vortkonsisto
de la Lingvo ", la diversajn elementojn de la lingvostofo, kaj precizigos
iliajn karakterojn; due, sub la titolo "Kunmetado", ni studos la cefan
procedon uzatan de Esperanto por fari novajn vortojn; trie sub la titolo
"Derivado ", ni montros, kiel tiu ci procedo havas tamen sian apartan,
kvankam malgrandan, lokon en la lingvo; fine, sub la titolo "Kritika de
la Esperanta Vortsistemo ", ni esploros la valoron de la vortfara instrumento
liverita de Zamenhofkaj praktikata de liaj posteuloj.
369