Plena Analiza Gramatiko - Cindy

§ 289-290
Rim. I. Tiujn vortefikojn (de dekstre al maldekstre) ni nomas vortefiko rekta,
por distingi de la vorteflko inversa (vd. § 304).
Rim. 11. Kelkaj, laste ankali de Hoog, volus ce VER. IIl., ankali trian punkton,
ke nome la verba cefelemento faras la flankelementon sia agobjekto. Sed la legigo
de tia analizone sajnas konsilinda (vd.§ 305, Rim.).
Rim. 111. Ne obeas al la supraj reguloj la veraj aflksoj kaj kelkaj malmultaj radikoj
"prefiksigemaj". Vidu § 408 k.s.
NB. Por mallongo ni signos la suprajn regulojn per: VER. l, VER. 11, VER. IIl.
1., kaj VER. IIl. 2.
Sintakso kaj Sintezo
Kiel rimarkeble el la supraj reguloj kaj avizate jam en la enkonduko, 290
E-o nete distingas inter sintakso (frazkonstruo), per kiu oni esprimas
ion helpe de pluraj memstaraj vortoj, kaj sintezo (vortfarado, vortkonstruo
), kiu esprimas ion per elementoj kunfanditaj en unu pli-malpli
kompleksan vorton. Ci tiujn du manierojn de esprimo ne regas tute la
samaj reguloj. La diferencoj estas jenaj:
l. La vortordo en la du okazoj estas inversa. Do, se oni analizas (dismetas)
kunmetitan vorton, oni sangas la vicordon de giaj elementoj
(homkapo > kapo de homo; prespreta > preta je preso; purigi > igi
pura). Tio sekvas ella Fundamenta regulo, ke "la cefa vorto staras en
la fmo", car tiamaniere la flankelemento estas ordinare la suplemento
de tiu "cefa vorto", do ce la dismeto gi devas stari post ci tiu. Tiel
klarigas, ke ce la vortfarado la 'inversa vortefiko' (de maldekstre
dekstren) havas la saman direkton kiel la normala vortordo ce la frazo.
Vd. § 304.
2. La gramatikaj fmajoj inter la elementoj estas forigitaj, se ilian konservon
ne postulas la prononceblo aii aliaj konsideroj (vd. § 309).
3. Ne ciuj sintakse interrilatantaj elementoj povas sintezigi en vorton.
La komplementoj rektaj, t.e. senprepoziciaj generale staras aparte
kaj ne toleras kunmeton (aceti libron, blua okulo ne kunmetigas je
libraceti aii bluokulo ); ci tiu principo validas ec pri la VER IIl, l., car
antaii verba cefelemento adverba flankelemento estas metata ordinare
nur tiam, kiam gi ne havas adjektivan radikkarakteron: ekz-e diligente
lerni, bele skribi, precize veni ne estas kunfandeblaj. Ordinare la komplemcntoj
nerektaj, t.e. prepozitivaj estas tiuj, kiuj, inter certaj limoj
(vd. § 134), povas sintezigi kun sia determinato: domo de urbo >
urbodomo, avida je sango > sangavida, murdi per pafo > pafmurdi,
bati per martelo > martelbati. Kiel oni vidas, la flankelementoj de la
verba cefelemento povas esti analizataj ankaii per prepozitivo anstataii
adverbo (murdi pafe, bati martele ). Efektive, oni povus diri, ke laii
VER IIl, l. ankaii la verba cefelemento postulas substantivan flankelementon,
sed ci tiu funkcias ciam kiel instrument-adjekto, do estas
esprimebla per la e-finajo (martele, pafe).
395