Plena Analiza Gramatiko - Cindy

§ 435
Ni kredas, ke ciujn bezonojn oni povas kontentigi per la ci-supre cititaj
rimedoj. lli permesas don i alla vortoj plej precizan sencon kaj tamen ne
pezigas aii malfaciligas la lingvuzon, car ili ne estas devige aplikataj, sed
servas nur por la okaza formado de terminoj.
Rim. 11. Kiel ni vidis, tra la tuta pritrakto de la vortfarado gvidis nin la kategoria
divido de la radikoj: gi estas la vera bazo de la E-a vortkonstruado. Tamen, la elasteco
de la finaja pluformado malrigidigas tiun dividon, ofte permesas forgesi pri la
gramatika radikkaraktero kaj apliki t.n. "resumajn formojn" (vd. § 331). Krome,
per la vortefikoj (rekta kaj inversa), kaj per la latentaj finajoj estigitaj de ili, oni
povas klarigi kaj pravigi formojn, kiuj la li la strikta konsidero de la radika kategorieco
Sa.jnus neregulaj, inter ili ankau la t.n. hibridajn radikojn (vd. §§ 296, B.,
303-307). Jen, certe, unu el la kaiizoj, kial la kategoria divido tiellonge ne estis
akceptita de multaj.
La libero kaj elasto de la E-a vortformado ebligis, ke la lingvuzo poluru la lingvon
ankaii koncerne la gramatikan radikkarakteron. Kelkaj "resumaj" formoj montrigis
tiel oportunaj, ke ili farigis generale uzataj, kvankam ilia rigida senco estis
alia; ties sekvo estis, ke por ci tiu alia senco oni komencis uzi alian formon, alivorte:
kelkaj radikoj transglitis el unu kategorio en alian. Ekz-e flor kaj vest estas
origine verbaj radikoj, sed nun oni uzas ilin kiel substantivajn (floro, vesto), kaj
la respektivajn agojn oni signas per ·ado (florado, vestado). Barbar estis origine
(l·a Oficillla Aldono) adjektiva radiko, sed nun gi uzigas substantive (barbara
signas personon, barbarulo ne estas uzata). Sed cies ci detala esploro jam estas
afero de vortaro, ne de gramatiko; revizion ci-koncerne entreprenis E. Wiister
(La Oficiala Radikaro) kaj plenumis la Akademio per sia "Baza Radikaro Oficiala",
iniciatita de A. Albault C Aktoj de la Akademio" li., 197 5).
Studante la diversajn regul-aplikojn, vidante la parentezajn krampojn
kaj la sagojn kaj aliajn turmentilojn, la leganto eble havos la impreson,
ke E-o estas diable malfacila. Sed, aliflanke, tion refutas alli lia propra
sperto: li uzas ja facile la lingvon, ec tiujn vortojn, kiuj post la analizo
pruvigas timindaj monstroj kun sia implikita strukturo. Kiel klarigi ci
tiun kontraiidiron? Nu, tiel, ke teorie ec la plej simplaj ciutagajoj povas
esti malfacile analizeblaj, kaj ec la plej carmaj allogajoj povas esti cerbopreme
implikitaj en sia esenco. Oni sinforgese guas la dancmovon de
baletistino, sed oni hororus devante lerni, kiaj muskoloj laboras kaj kiaj
statikaj legoj validigas ce tiu libele gracia movo. Tamen ne estas sensignife
scii ankaii tion.
Kiel konkludon post longa kaj peniga vojo tra analizoj kaj sintezoj kaj
demonstroj, oni povas trankvile eldiri, ke E-o per sia vortfarado estas
senlime plastika lingvo kaj supera ci-rilate al ciuj naciaj lingvoj kaj ciuj
lingvo-projektoj. En gi, unuflanke, oni povas fari vortojn kun la plej
pedanta ekzakta precizigo de la senco; aliflanke, dank' al la elasteco
donita per tiuj grizaj reguloj pri vorteflko, oni povas improvizi vortojn
kvazaii skizajn, kiuj ricevas sian vivon el la kunteksto kaj carmas guste
per sia senpedanteco, per sia papilia facileco. Al ci lasta eblajo oni
dankas tiun mirindajon, ke lingvo, kiun kelkaj tiel malsate kutimas
nomi "artefarita", estas tiel taiiga, kapabla kaj kvazaii deloga kreigi por
si poezion.
524