over publieke en private verantwoordelijkheden - Oapen

voorstudies en achtergronden2.5.4 organisatiekeuze: planning of evolutie?124De strikte theorie over de keuze van organisatiewijze suggereert een soortmathematische zekerheid. Bij iedere set van omstandigheden hoort schijnbaareen unieke optimale organisatiewijze. Hoogstens wordt de bepaling van ditoptimum bemoeilijkt door onzekerheid over de omstandigheden. Tegenoverdeze planmatige en deterministische theorie omtrent de keuze van de optimaleorganisatievormen staat een amorfe werkelijkheid, waarin nauwelijks enig planmatigheidvalt te ontwaren in de evolutie van instituties. De informatie over deprecieze omstandigheden waaronder een bepaalde taak moet worden uitgevoerd,is zeer incompleet. Dit geeft een eerste aangrijpingspunt voor politiekepreoccupaties. Hiernaast is de optimale keuze mede afhankelijk van de positievan de beslissers ten aanzien van de twee uitkomstcriteria, doelmatigheid eninkomensverdeling. Wie sceptisch is ten aanzien van overheidsoptreden,zal weinig geneigd zijn überhaupt publieke belangen te definiëren. De enebeslisser zal overheidsingrijpen in de inkomensverdeling een hoger gewichttoekennen dan de ander. Dit leidt tot doelincompleetheid en aldus ontstaatruimte voor politieke voorkeuren. Hierbij bestaat een grote mate van institutionelehysterese: wat eenmaal is ontstaan, zal niet snel veranderen.Op het eerste gezicht heeft de planmatige theorie dus weinig te zeggen over deevolutionaire werkelijkheid. In navolging van Becker (1983) is onze stelling datook deze schijn bedriegt. De ontwikkeling van instituties wordt gedreven doorde problemen waar zij tegen aan loopt. Waar de institutionele hysterese een ooitgekozen juridische vorm knelt, zal in de praktijk een praktische oplossing wordengekozen. Eerdere onvolkomenheden in de keuze van de juridische structuurworden door later ontwikkelde procedures gemitigeerd.De crux is dat de mogelijkheden om bepaalde institutionele wijzigingen door tevoeren wordt bepaald door de politieke steun. Die wijzigingen waar alleen winnaarszijn en geen verliezers (de zgn. Pareto-verbeteringen), hebben daarbij vanzelfsprekendmeer kans op succes dan de wijzigingen waarbij er naast winnaarsook verliezers zijn. Het limietgeval van deze benadering, waarbij net zolang wijzigingenworden doorgevoerd tot er geen Pareto-verbeteringen meer mogelijkzijn, correspondeert met onze planmatige theorie. Een anarchistisch evolutionairproces leidt om die reden tot een eindresultaat dat niet erg ver verwijderd isvan de theorie. Die theorie biedt dus zowel een positief kader voor analyse vande empirie, als een normatief uitgangspunt voor de implementatie van verdereverbeteringen.Hiermee is ook het criterium van de doelmatigheid niet langer een exogeengegeven maar een endogeen resultaat van de theorie. Het streven naar doelmatigheidis het resultaat van transacties tussen individuen en tussen partijen,zowel markt als politieke transacties, waarbij ieder zijn eigen belang nastreeft.Anders dan de procedurele criteria behoeft het criterium van de doelmatigheidgeen principiële, rechtsfilosofische verankering. Het eigenbelang van de burger