1. De arbeidsmarkt van de sector <strong>Zorg</strong> <strong>en</strong> WJK1.1.2 De WerknemersDe werknemers <strong>in</strong> de sector <strong>Zorg</strong> <strong>en</strong> WJK vorm<strong>en</strong> ge<strong>en</strong> doorsnee van alle werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>in</strong> ons land.Meer dan één op de vier werk<strong>en</strong>de vrouw<strong>en</strong> <strong>in</strong> ons land werkt <strong>in</strong> de sector <strong>Zorg</strong> <strong>en</strong> WJK, van dewerk<strong>en</strong>de mann<strong>en</strong> is dat één op de tw<strong>in</strong>tig. Vrouw<strong>en</strong> werk<strong>en</strong> vooral op de lagere functi<strong>en</strong>iveaus<strong>en</strong> zijn nog sterk onderverteg<strong>en</strong>woordigd op de hogere functi<strong>en</strong>iveaus (Vulto e.a., 2003). Net als <strong>in</strong>andere bedrijfstakk<strong>en</strong> vergrijst het personeelsbestand <strong>in</strong> de sector. Zo liep de gemiddelde leeftijd opvan 38,6 jaar <strong>in</strong> 2000 tot 40,3 jaar <strong>in</strong> 2004.Er wordt <strong>in</strong> <strong>Zorg</strong> <strong>en</strong> WJK veel <strong>in</strong> deeltijd gewerkt. De gemiddelde werkweek nam <strong>in</strong> de periode1999-2004 zelfs nog iets af; bedroeg deze <strong>in</strong> de zorgsector <strong>in</strong> 1999 nog gemiddeld 66,2% vane<strong>en</strong> volledige werkweek, <strong>in</strong> 2004 is dat afg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> tot 64,3%. Met uitzonder<strong>in</strong>g van de branche<strong>Welzijn</strong> <strong>en</strong> Maatschappelijke Di<strong>en</strong>stverl<strong>en</strong><strong>in</strong>g is ook <strong>in</strong> de WJK-sector de werkweekomvang gedaald.Tabel 1.1 Ram<strong>in</strong>g van het aantal werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>in</strong> 2004 bij e<strong>en</strong> aantal beroepsgroep<strong>en</strong> (x 1000)Medisch 38,8Paramedisch 39,7Assister<strong>en</strong>d<strong>en</strong> 51,7Verpleegkundig<strong>en</strong> (4-5) 152,9Verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> (1-3) 245,7Sociaal-agog<strong>en</strong> 115,7Totaal 634,911De omvangrijkste beroepsgroep <strong>in</strong> de sector <strong>Zorg</strong> <strong>en</strong> WJK is de groep verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> (zie Tabel 1.1).Het gaat hierbij om deg<strong>en</strong><strong>en</strong> die e<strong>en</strong> kwalificatie hebb<strong>en</strong> op de niveaus 1, 2 of 3. De verpleegkundig<strong>en</strong>vorm<strong>en</strong> daarna de grootste categorie. De sociaal-agog<strong>en</strong>, veelal werkzaam <strong>in</strong> de WJKsector,gehandicapt<strong>en</strong>zorg <strong>en</strong> GGZ, kom<strong>en</strong> op e<strong>en</strong> derde plaats. Hun aandeel is de laatste jar<strong>en</strong>sterk toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong>.InterculturalisatieIn het personeelsbestand <strong>in</strong> de zorgsector loopt het aantal allochton<strong>en</strong> steeds verder achter bijhun aandeel <strong>in</strong> de beroepsbevolk<strong>in</strong>g. In de sector WJK werk<strong>en</strong> relatief juist meer allochton<strong>en</strong> danlandelijk gemiddeld, waarschijnlijk nog wel vooral <strong>in</strong> de lagere functies. Van de sector <strong>Zorg</strong> <strong>en</strong> WJKsam<strong>en</strong> is bek<strong>en</strong>d dat 20% van de organisaties aangeeft dat ze e<strong>en</strong> actief diversiteitsbeleid voer<strong>en</strong>.Daarmee is de sector <strong>Zorg</strong> <strong>en</strong> WJK, na de overheid, het meest actief op dit terre<strong>in</strong> (Bekker e.a.,2005). De WJK sector is er <strong>in</strong> teg<strong>en</strong>stell<strong>in</strong>g tot de <strong>Zorg</strong>sector wel <strong>in</strong> geslaagd om de arbeidsparticipatievan allochton<strong>en</strong> de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> sterk te bevorder<strong>en</strong>. In e<strong>en</strong> literatuurstudie uitgevoerddoor het NIVEL wordt e<strong>en</strong> overzicht gegev<strong>en</strong> van mogelijke factor<strong>en</strong> bij e<strong>en</strong> succesvolle aanpak.Gewez<strong>en</strong> wordt op het belang van de juiste vooropleid<strong>in</strong>g van allochton<strong>en</strong> <strong>en</strong> committ<strong>en</strong>t aan detop (de Graaff <strong>en</strong> Devillé, 2003).<strong>Arbeid</strong> <strong>in</strong> <strong>Zorg</strong> <strong>en</strong> <strong>Welzijn</strong> 2005
1. De arbeidsmarkt van de sector <strong>Zorg</strong> <strong>en</strong> WJK1.2 Mobiliteit <strong>en</strong> vacatures1.2.1 UitstroomHet vertrek van personeel neemt al gedur<strong>en</strong>de e<strong>en</strong> aantal jar<strong>en</strong> af. In 2004 verliet <strong>in</strong> de zorgsectorslechts 10% van de personeelsled<strong>en</strong> de <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g waar m<strong>en</strong> <strong>in</strong> dat jaar werkzaam was (brutoverloop):6% g<strong>in</strong>g naar e<strong>en</strong> andere <strong>in</strong>stell<strong>in</strong>g b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de sector <strong>en</strong> 4% stopte met betaald werk ofg<strong>in</strong>g buit<strong>en</strong> de sector aan de slag(nettoverloop), zie figuur 1.2. Over het verloop <strong>in</strong> de WJK sectorzijn ge<strong>en</strong> betrouwbare gegev<strong>en</strong>s beschikbaar.De afname <strong>in</strong> het verloop is vermoedelijk te wijt<strong>en</strong> aan m<strong>in</strong>der kans<strong>en</strong> zowel elders op de arbeidsmarktals b<strong>in</strong>n<strong>en</strong> de sector. Ook de toeg<strong>en</strong>om<strong>en</strong> tevred<strong>en</strong>heid met het werk <strong>en</strong> belon<strong>in</strong>g kan e<strong>en</strong>rol spel<strong>en</strong>. Bij e<strong>en</strong> aantrekk<strong>en</strong>de economie is er wel weer kans op e<strong>en</strong> to<strong>en</strong>ame <strong>in</strong> het vertrek vanwerkers <strong>in</strong> de sector <strong>Zorg</strong> <strong>en</strong> WJK 2 .Figuur 1.2 Het bruto- <strong>en</strong> nettoverloop (<strong>in</strong> %) <strong>in</strong> het patiëntgebond<strong>en</strong> <strong>en</strong> het totale personeelsbestand <strong>in</strong> dezorgsector <strong>in</strong> de periode 1995-2004 (exclusief thuiszorg 3 )1816141212108Pati<strong>en</strong>tgebond<strong>en</strong> brutoTotaal brutoPati<strong>en</strong>tgebond<strong>en</strong> nettoTotaal netto64201995 1996 1997 1998 1999 2000 2001 2002 2003 2004Bron: Exit<strong>in</strong>terviews PrismantVertrekg<strong>en</strong>eigdheidHet aantal verpleegkundig<strong>en</strong>, verzorg<strong>en</strong>d<strong>en</strong> <strong>en</strong> agogisch werk<strong>en</strong>d<strong>en</strong> dat aangeeft actief op zoek tezijn naar e<strong>en</strong> andere baan is de afgelop<strong>en</strong> jar<strong>en</strong> ook verm<strong>in</strong>derd. Volg<strong>en</strong>s het OSA Werknemerspanel<strong>Zorg</strong> <strong>en</strong> <strong>Welzijn</strong> 4 lag dit perc<strong>en</strong>tage <strong>in</strong> 2000 nog op 17%. In 2004 is dit 11% <strong>en</strong> daarmee vrijwel2Meer <strong>in</strong>formatie over de mobiliteit per branche, alsmede het vermijdbaar vertrek is te v<strong>in</strong>d<strong>en</strong> op www.azw<strong>in</strong>fo.nl (databank,mobiliteit).3Voor de thuiszorg zijn er gegev<strong>en</strong>s vanaf 2000.4Voor e<strong>en</strong> beschrijv<strong>in</strong>g van het OSA-Werknemerspanel, zie bijlage 1. Alle gegev<strong>en</strong>s die uit het OSA-Werknemerspanel word<strong>en</strong>gerapporteerd, hebb<strong>en</strong> alle<strong>en</strong> betrekk<strong>in</strong>g op verpleegkundig, verzorg<strong>en</strong>d <strong>en</strong> agogisch personeel.Stand van zak<strong>en</strong> <strong>en</strong> vooruitblik