Zorggids Antwerpen 2017-2018

1. WAT IS LYMFOEDEEM?
Een lymf ...
Bij het woordje ‘lymf’ denken veel mensen meteen aan
lymfeklieren. Lymfeklieren bevinden zich onder andere
in de hals en de liesstreek en zwellen op als ze ontstoken
raken. Er zijn honderden lymfeklieren verspreid over ons
hele lichaam die samen een onderling verbonden lymfestelsel
vormen.
Lymfoedeem
Lymfoedeem is een opeenhoping van het lymfevocht
in arm of been. In normale omstandigheden wordt dit
vocht verzameld in een lymfevat en afgevoerd via de
lymfeklieren. Als het evenwicht tussen aanmaak en verzamelen
van vocht en de afvoer daarvan verstoord is
hoopt het vocht zich op en spreken we van lymfoedeem.
De werking van het lymfestelsel
Het lymfestelsel is een transportsysteem dat in nauwe
verbinding staat met de bloedsomloop.
Lymfevaten (in groen weergegeven) lopen vlakbij de
bloedsomloop, die bestaat uit slagaders (rood) en
aders (blauw).
De structuur van het lymfestelsel is vergelijkbaar met die
van de bloedsomloop en kent lymfebanen en haarvaten.
Het lymfestelsel is echter slechts gedeeltelijk een
circulatiesysteem.
Aan het begin van het lymfestelsel bevinden zich de
haarvaten: direct in de organen, waar ze weefselvocht
en eiwitten kunnen absorberen en vervolgens verwijderen.
Dit eiwit bevattende weefselvocht wordt lymfe-vocht
of lymfe genoemd en is kleurloos. Lymfevocht
wordt via de haarvaten vervoerd naar de ‘hoofdkanalen’
van het lymfestelsel (de lymfebanen). Uiteindelijk
komen de lymfebanen uit in de bloedvaten, zodat het
lymfestelsel in verbinding staat met de bloedsomloop.
Lymfevaten hebben in aanvulling op de bloedsomloop
een belangrijke regulerende functie omdat zij vooral de
grotere afvalstoffen en eiwitten absorberen.
Aantasting van het lymfestelsel kan betekenen dat eiwitten
en weefselvocht gewoon op dezelfde plaats in
het weefsel achterblijven en zich tussen de cellen ophoopt
en een zwelling van het weefsel veroorzaakt.
Dit wordt lymfoedeem genoemd.
Primair lymfoedeem
De aandoening wordt ‘primair’ genoemd omdat de
oorzaak in de structuur van het lymfestelsel zelf ligt. Het
lymfestelsel vertoont al gebreken vanaf de geboorte.
Wanneer een lymfestelsel niet goed in staat is zijn functie
te vervullen, zal vroeg of laat primair lymfoedeem
ontwikkeld worden.
Secundair lymfoedeem
Het lymfestelsel zelf functioneert perfect maar wordt
van buitenaf aangetast (bijvoorbeeld als gevolg van
een verwonding of operatie). Dit kan uiteindelijk leiden
tot secundair lymfoedeem. Dit type lymfoedeem wordt
‘secundair’ genoemd omdat het een gevolg van iets
anders dan het lymfestelsel zelf is.
Hierbij kan men bijvoorbeeld denken aan kneuzingen,
ontwrichtingen of infecties met schimmels, bacteriën,
virussen of wormen (vooral in sommige tropische landen).
Lymfoedeem is meestal het gevolg van de
(operatieve) behandeling van een kwaadaardige tumor.
Veel kankercellen zijn namelijk in staat om zich via
de lymfevaten naar de dichtstbijzijnde lymfeklieren te
verplaatsen, waar ze vervolgens uitzaaiingen veroorzaken.
In dat geval is het van belang om naast de tumor ook
sommige lymfeklieren in het aangetaste gebied te verwijderen.
Hierbij wordt het lymfestelsel beschadigd en
bestaat de kans op het ontstaan van lymfoedeem.
Deze kans op lymfoedeem wordt groter als de oksel na
de operatie bestraald moet worden.
Lymfoedeem kan ook lang na de operatie nog ontstaan,
dus is het belangrijk om aandacht te blijven
besteden aan het voorkomen ervan.
De operatieve verwijdering van lymfeklieren, bijvoorbeeld
uit de oksel van een borstkankerpatiënt, is een
veelvoorkomende oorzaak van secundair lymfoedeem
2. OORZAKEN VAN LYMFOEDEEM
Lymfoedeem kan uiteenlopende oorzaken hebben.
Twee hoofdoorzaken kunnen worden onderscheiden:
3. LYMFOEDEEM IN VERSCHILLENDE
ONTWIKKELINGSSTADIA
Lymfoedeem kan zich ontwikkelen van stadium 0 tot
stadium 3. In stadium 0 (latent stadium) functioneert
het lymfestelsel al niet meer optimaal, maar dankzij een
aantal compensatiemechanismen is het nog steeds in
staat om het geproduceerde lymfevocht te verwerken.
Oedeem doet zich nog niet voor.
In stadium 1 (omkeerbaar stadium) is het lymfestelsel
overbelast en er ontstaat een zachte zwelling in het
aangetaste gebied. De zwelling geeft mee als men er
op drukt. De zwelling verdwijnt vanzelf als de arm omhoog
gebracht wordt.
Stadium 2 (spontaan onomkeerbaar stadium) doet zich
voor als zich in de buurt van de zwelling teveel bindweefsel
bevindt. De zwelling geeft niet meer mee als
men er op drukt. Het heeft geen effect meer op de
zwelling als de arm omhoog gebracht wordt. Uiteindemmv
BSN Jobst
Zorggids Antwerpen 2018 OK.indd 332 26/10/17 14:25