Zorggids Antwerpen 2017-2018

REDACTIONEEL
BEENPROTHESE
Een beenprothese of kunstbeen is
een prothesevoorziening, samengesteld
uit onderdelen of componenten,
bedoeld om in functie, gebruik,
uiterlijk (of een combinatie hiervan)
een niet (meer) bestaand oorspronkelijk
been of gedeelte daarvan te
vervangen. Een beenprothese kan
hiermee de gebruiker gedeeltelijk
diens verlies aan mobiliteit opheffen
en/of een onopvallender uiterlijk teruggeven.
AANLEIDINGEN
Het geheel of gedeeltelijk gemis van
een been kan het gevolg zijn van een
aangeboren afwijking of een operatieve
ingreep vanwege een aandoening
(zoals vaatziekte, kanker,
posttraumatische dystrofie) of een
trauma.
Men spreekt van een amputatie als
het lichaamsdeel middels doorzagen
van een botdeel wordt verwijderd
en van een exarticulatie als het botdeel
door het uiteen halen van een
gewricht wordt verwijderd (bijvoorbeeld
enkel, knie of heup).
SOORTEN PROTHESEN
Er zijn verschillende soorten protheses,
al naar gelang het amputatieniveau
van het been, te onderscheiden
in voet-, onderbeen- of bovenbeenamputatie:
• prothese voor de voet
• onderbeenprothese met eventueel
een vervangende enkel
• bovenbeenprothese met eventueel
een vervangend kniescharnier en
enkel
• totale beenprothese, eventueel
met heupscharnier dat het heupgewricht
kan vervangen, een vervangend
kniescharnier en enkel
Zelden komt een exarticulatie van
de knie voor. Het is relatief lastig om
hiervoor een prothese aan te meten,
omdat het kunstmatige kniegewricht
precies zou moeten komen op de
overgang van stomp naar prothese.
AANMETEN VAN DE PROTHESE
Al in een zeer vroeg stadium van de
amputatie kan in sommige gevallen
een prothese aan de stomp (overgebleven
gedeelte van het been) worden
gepast: een tijdelijke, postoperatieve
prothese. Hiermee wordt in
korte tijd een gunstige stompvorm
verkregen en de mogelijkheid om
te lopen wordt niet te lang onderbroken.
Zodra na de amputatie de
stomp voldoende is hersteld en stabiel
is van volume, wordt een definitieve
prothese aangemeten. De
prothesekoker kan worden gemaakt
met de gangbare gipsafdrukmethode,
een moderne cad-cam methode
van aanmeten en vervaardigen is ook
mogelijk. Van het gipsmodel wordt
een koker gemaakt waar de stomp
goed in past, het gebruikte materiaal
is giethars, thermoplast of koolstofvezel.
Tussen stomp en koker kan
een stompkous gedragen worden als
bescherming, uitgevoerd in katoen;
ook een silicone- of polyurethaan
stompkous is mogelijk (ook wel genoemd:
liner). Aan deze laatste twee
zeer strak vastzittende stompkousen
kan de prothese bevestigd worden
met een vacuüm- of pen verbinding.
De uiteindelijke koker wordt vastgemaakt
met verstelbare bevestigingen
aan de verdere componenten
die voor de goede werking van de
prothese nodig zijn, zoals een prothesevoet,
protheseknie, draai- en
schokadapters. Het geheel wordt
zodanig afgesteld, dat de gebruiker
er staande goed mee in balans kan
blijven en er zo natuurlijk mogelijk en
zonder pijn mee kan lopen.
BIJ HET GEBRUIK VAN EEN BEEN-
PROTHESE ZIJN TWEE BELANGRIJ-
KE KRACHTEN TE ONDERSCHEIDEN:
1. afsteuning van de stomp in de koker,
hiermee wordt het gewicht van
de drager overgebracht op de grond.
Aan de stomp moeten steunvlakken
worden gezocht die deze belasting
voor langere tijd kunnen verdragen
zonder pijn of beschadiging.
2. ophanging van de prothese is nodig
zodat deze niet van de stomp afglijdt
zodra het complete been omhoog
wordt geheven teneinde een
stap te maken. De bevestiging van de
prothese aan de stomp kan geschieden
door klemming, vacuüm bevestiging
of een mechanische koppeling
met bijvoorbeeld een penverbinding.
Voor de ophanging aan de stomp
wordt veel gebruikgemaakt van een
strak zittende stompkous.
De keuze voor het eerste model
prothese en de gebruikte componenten
hiervan wordt bepaald door
een team van revalidatiearts, fysiotherapeut
en orthopedisch instrumentmaker,
in nauw overleg met de
gebruiker. De gebruiker geeft aan
wat zijn wensen zijn met betrekking
tot toekomstige mobiliteit, beweging
en sport beoefening. De technische
geschiktheid van de componenten,
de (toekomstige) mogelijkheden en
beperkingen van de gebruiker en de
vergoedingen van de zorgverzekeraar
zijn elementen die de keuze in
opbouw van de prothese bepalen.
Bij latere reparatie of vervanging is
deze procedure meestal eenvoudiger.
De stomp kan de eerste tijd snel van
vorm veranderen door het slinken van
de spieren (atrofie) wat vaak tussentijdse
correctie van de koker noodzakelijk
maakt. Als de prothese klaar
is kan deze desgewenst door een
cosmetisch omhulsel het uiterlijk van
een echt been worden gegeven (z.g.
cosmese).
ONDERBEENPROTHESE
Bij een amputatie onder de knie
wordt een onderbeenprothese aangemeten.
Deze bestaat uit een koker
die stomp met eventuele stompkous
nauwsluitend omvat. Hieronder een
verbinding met de prothesevoet die
kan bestaan uit een buis met eventuele
adapters, het geheel zit uiteindelijk
vast aan een prothesevoet. Deze
voet kan van een eenvoudig ontwerp
zijn, in rubber opgehangen voor enige
schokdemping en beweging om
zich om aan te kunnen passen aan
ongelijke ondergrond.
Meer geavanceerde voeten voor actiever
gebruik zijn opgebouwd uit
veerkrachtig materiaal waar bij het
neerzetten energie wordt opgeslagen
en weer gebruikt om bij de volgende
stap krachtiger af te kunnen zetten.
Hiermee is een sportiever bewegingspatroon
mogelijk.
Voor extremere sportbeoefening
(hardlopen, speerwerpen, verspringen)
worden sterk gebogen voeten
van zeer veerkrachtig koolstofvezel
gebruikt, deze zijn niet geschikt voor
dagelijks gebruik.
BOVENBEENPROTHESE
Ook hierbij is een goed om de stomp
passende koker het uitgangspunt.
Wanneer het eigen kniegewricht is
verwijderd, wordt een bovenbeenprothese
gebruikt waarbij een mechanisch
scharnier voor de kniebuiging
zorgt. De kunstknie moet voorkomen
dat in de standfase het been onbedoeld
kan buigen waardoor de
gebruiker valt. Hiertoe zijn knieën
ontwikkeld met hydraulische of pneumatische
vertragingsmechanismen,
die bij geavanceerde modellen zelfs
elektronisch geregeld worden. Door
de hoge prijs van deze microprocessor
gestuurde knieën (MPK) wordt
er door zorgverzekeraars een terughoudend
beleid qua vergoedingen
gehanteerd. Het gedeelte onder het
kniecomponent is vergelijkbaar met
de hierboven beschreven onderbeenprothese.
ZORGGIDS ANTWERPEN | 67
Zorggids Antwerpen 2018 OK.indd 67 26/10/17 14:17