Elektronisk versjon (pdf) her - Høgskulen i Volda

... og såleis eit godt næringsgrunnlag for busetnaden her, alt frå gamle tider. Her er jordfunn
av flint, og på eit berg med lynghei er ei fortidsrøys, «Kjemperøysa» som er nesten
overflødd ved høgvatn. Ein skiferpil vart funnen 1 m. under jorda, då dei bygde løde på br.
6. Henrik Yksnøy fortalde at han under torvspading fann ei grav i torvmyra. I grava var det
leire under, og dei fann restar av skinnklede og nokre fiskesøkke, steinar med hol igjennom.
Truleg hadde dei vore trædde på ei vidje, då det synte restar etter det. (Årviknes 1970:11)
Her tek vi da utgangspunkt både i naturen og Yksnøysamfunnet. Det blir ikkje forsking av det slik
utan vidare. Men kanskje byggjer det seg opp ei spenning: Kva handlar dette om? Kva er det som
skjer? Og så: Går det kanskje an å finne det ut – og korleis? Kva kan vel svaret bli? Kor truverdig
forsking går det an å få ut av det? Finst der rette svar på spørsmåla – kanskje jamvel almengyldige
svar? Men svara kan også koma til å bli mange, runde eller usikre – og spørsmåla berre fleire?
I året 2006 handlar det eigenleg om eit fråflytta øysamfunn. Vi har vore vitne til ein prosess som
forskarar blei opptekne av for om lag ein mannsalder sidan: Kva som skjedde med meir eller
mindre avsidesliggjande fråflyttingstruga lokalsamfunn i mange landsdelar. Debatten om grenseoppgangar
mellom handling og forsking blei høgst relevant. Omgrepet aksjonsforsking frå 1940-
og 50-åra fekk ny aktualitet både som moglegheit og utfordring – og som ideal eller problem. 8
Men samfunnsforsking på ein stad der “samfunnet har fare sin veg” kan bli noko avgrensa.
Kunnskap annanstads ifrå – forsking andre stader
Ein god del forsking på Yksnøya kan skje vekke frå Yksnøya – ja, jamvel langt vekke. Komparative
studiar med andre øyar og øysamfunn i Noreg eller i andre delar av verda kunne forklare
spesielle hendingar, utviklingstrekk, noko som kanskje er særmerkt den eine eller andre staden
osb. Ein del kunnskap om Yksnøya og livet der må også vera mogleg å finne andre stader: som
munnleg eller skriftleg kjeldemateriale – blant menneske som flytta frå øya, eller i andra fora.
Somme tidlegare Yksnøybuarar, eller etterkomarane deira, vil ein framleis kunne finne tak i og få
prate med.
Den som leitar, vil koma over mange slags kunnskap og informasjon om ein slik stad. Mykje kan
verke lærerikt og interessant. Men rettleiarar og lærarar vil også kunne oppleva dilemma: Kva skal
dei ta vare på og kanskje bruke i undervisninga? Rettleiing i friluftsliv eller i kunst og handverk er
8 Her er døme på litteratur som tek opp dette både som fenomen og som fagleg utfordring: Om problem og spørsmål som blei
aktualiserte og dei svara og løysingane ein kunne sjå: Axelsen & Finset (1973). Broch o.a. (1987). Kvalitative metoder i dansk
samfunnsforskning. Vidare: Dahle, Jones & Martinussen (1985). Metode på tvers. Og: Holter & Kalleberg (1982). Kvalitative metoder i
samfunnsforskning.
Nils Ola Skuset (red.): Forske på Yksnøya – går det an? Utfordringar i praktisk-estetiske fag. Seminarrapport.
Høgskulen i Volda og Møreforsking Volda, 2006.
14