Bildiri Kitabı - Kitap3

Çan en yaygın anlamıyla; "(...) genellikle metalden, bazen de boynuz, tahta,
cam ya da kilden yapılan, içindeki bir dille ya da dıştan bir çekiç ya da
tokmakla kenar ucuna vurulduğunda çınlayıcı bir ses çıkaran içi boş kap
(...)” [1] olarak tanımlanır. Çanlar; titreşim sayesinde tınlayan katı
maddelerdir.
Derin kökeni, estetiği ve kültürel anlamıyla çan, çok tanıdık bir ikondur.
Çan, kökeni tarih öncesi zamanlara dayanan, her çağda ve her uygarlıkta
rastlanılan bir nesnedir. Pek çok çeşidi bulunan çan, kullanıldığı yere ve
amaca uygun biçimler ve değişik isimler alır. Yapım teknikleri, materyal
özellikleri, model ve ölçülendirmeler gibi pek çok ayrıntı bir araya gelerek
çanın tınlayan bünyesini oluşturur.
Günümüze kadar çanlarla pek çok yerde karşılaşılır. Hayvanların
boyunlarında asılı olanlardan, işaret ve uyarı anlamında kullanılanlara,
gemilerden, saat kulelerine ve dini amaçla ritüellerde kullanılan çanlara
kadar çok geniş ve yaygın bir biçimde görülür. Farklı sesler veren çanlardan
oluşturulmuş çan takımları ile müzik de yapılmaktadır.
Bu kadar yaygın bir biçimde kullanılmasına rağmen çanların kökeni
ilkçağın buğusunda gizlidir. Bilinenler ise çanın kökeninin çok eskilere, çok
Tanrılı dinler zamanlarındaki toplumlara dayandığıdır. Çanların ilk ne
zaman ve nerede ortaya çıktığı hakkında ortak bir fikir birliği
sağlanamamışsa da birçok farklı coğrafyada eş zamanlı olarak kullanıldığı
yapılan arkeolojik kazılar neticesinde görülmüştür.
Tam olarak çanların ilk nerede ortaya çıktığı bilinmese de; tarih boyunca
insanlar sayısız ses çıkaran nesneler üretmişlerdir. Bu formların eş zamanlı
olarak farklı kültürlerde ortaya çıkışı tesadüf değildir. İnsan iletişim
kurmak, törenler ve ayinlerde kullanmak üzere ritimlere ihtiyaç duymuş
zamanla gelişme kaydetmiştir.
Tarihi süreç incelendiğinde görülür ki; insanoğlu çevresinde dikkatini çeken
taş, ahşap, kabuk, kemik, kil vb. ne varsa deneye yanıla hoşuna giden bir ses
titreşimi yakalamıştır. Şüphesiz denebilir ki diğer kullanılan eşyalar
arasında en çok hoşa gidebilecek tını çanaklar, tabaklar – içi çukur
kaplardan elde edilmiştir. Zaman ilerledikçe insanoğlu tekniğini ilerletmiş,
böylece daha etkili tınılar elde edebilmiştir. En sonunda da gelecek
kültürlerde sembolleşen özgün karakteristik bir cisim “çan” elde edilmiştir.
Ses tınısı nasıl elde edilmiş olursa olsun, çan sesleri dokunaklı ve görkemli
etkiler bırakır.
Çanlar hemen her kültürde kullanılagelmiş önemli ritüel, ses ve müzik
objeleridir. Biçim ve malzeme olarak çeşitlilik gösterseler de genel
anlamları itibariyle birbirlerine yakındırlar. Çanlar ait oldukları dönemin
özelliklerini de taşırlar. Teknolojik gelişmeler ve biçimsel akımlar başta
[1]
Ana Britannica (2004: Ana Yayıncılık A.Ş. cilt 6) s:312.
526
BİLDİRİLER PROCEEDINGS
2