vojvodjanski identitet

Pavel Domonji:
KONKURIRAJUĆI PROJEKTI
I VOJVOĐANSKI IDENTITET
Danas smo u Vojvodini suočeni sa tri konkurirajuća projekta –
etnonacionalističkim, multikulturnim i liberalnim. Ovaj treći, liberalni
projekta, potpuno je marginalan, slabo je zastupljen u javnosti i lišen je
institucionalnog uporišta. On je najbliži konceptu Srbije kao moderne
demokratske države, ali su njegove šanse da postane vodeći politički ideal,
najmanje.
Etnonacionalistički projekat, za razliku od liberalnog, znatno je
prisutniji u javnosti, a zagovaraju ga i neke uticajne političke stranke. Ovaj
projekat Vojvodinu prisvaja kao ekskluzivnu srpsku provinciju, državu čini
vlasništvom etničke većine, podvaja građane i vodi ka nejednakoj distribuciji
prava.
Interesantno je da se i neki politički lideri manjina slažu sa svođenjem
vojvođanske autonomije na srpsko–srpsko pitanje. Umesto da se pitanje
autonomije tematizira sa građanske pozicije, jer se radi o organizaciji države,
ono se etnizira, jer se na taj način želi legitimisati zahtev za teritorijalnom
etničkom autonomijom. Na primedbu da teritorijalna autonomija vođi
Mađare u getoizaciju, jedan je mađarski lider odgovorio da je to "naša stvar".
Slažem se, ali samo pod uslovom – da je getoizacija dobrovoljni izbor i da
počiva na individualnom pristanku onih koji se getoiziraju.
Multikulturalizam je, takođe, prisutan na javnoj sceni. Doduše, više
kao stvar ideološke konjukture, nego principijelnog opredeljenja. Politizujući
(kulturne, spolne i ostale) razlike, može doprineti potpunijoj integraciji
pripadnika različitih zajednica, ne samo etničkih, nego i spolnih, i svih
drugih. Problem sa multikulturalizmom u nas je u tome što se recipira u
jakom etničkom smislu, dakle, na vrlo sužen i rigidan način. Kao da
srbijansko društvo ne bi bilo multikulturalno, čak i kada bi bilo nacionalno
homogeno.
Na koja od ova tri projekta može da se osloni vojvođanski identitet?
88
Pre svega na onaj koji insistira na vrednosti pojedinca, njegovim
pravima i slobodama. Kada krenemo od pojedinca ne moramo mu odmah na
lice navlačiti etničku masku. Veliki broj ljudi, možda čak većina njih,
etničkom identitetu pridaje veliku važnost. Međutim, većina nema nikakva
prava da pojedincu, ako on to ne želi, nameće obavezu da učestvuje u
očuvanju date zajednice, niti da ga zbog toga podvrgava bilo kakvim
sankcijama. Pojedinac mora biti slobodan da sledi vlastiti ideal dobrog života
i kreira vlastiti identitet. Ono što je važno jeste pravo i sloboda pojedinca da
napusti vlastitu grupu ako, i kad to hoće, i zbog razloga koji se njemu, i samo
njemu, čine važnim.
Treba naglasiti – liberalni je projekat, baš zato što počiva na
pojedincu, otvoren prema različitim vrstama identiteta, ali on, isto tako, i
pojedincima, pripadnicima raznih zajednica, omogućuje da dele jedan te isti
javni identitet.
Da bi vojvođanski identitet bio moguć moraju biti ispunjeni neki
preduslovi. Pomenuću neke od njih. Pojedincu, pre svega, mora biti priznat
primat u odnosu na kolektiv, mora mu, zatim, biti omogućeno da sledi svoje
interese i da stupa, u želji da svoje interese maksimalizuje, u najrazličitije
aranžmane sa drugim pojedincima, bez obzira na njihovo etničko poreklo.
Treće, njegova prava i slobode moraju biti efikasno zaštićena. Četvrto, mora
postojati set zajedničkih vrednosti, ali, isto tako, i zajedničke institucije.
Kada je reč o institucijama, postavlja se pitanje – da li su i u kojoj meri
pokrajinske institucije u stanju da efikasno štite interese, prava i slobode
stanovnika Vojvodine? Incidenti s kraja 2003, i najvećim delom 2004. godine
sugerišu da je odgovor na ovo pitanje negativan.
Poenta je u ovome – osećaj sigurnosti itekako utiče na procese
identifikacije sa širom zajednicom. Uostalom, podaci koje je naveo Jovan
Komšić to jasno pokazuju. Dve zajednice koje su direktno bile izložene udaru
srpskog etnonacionalizma se, ili ne identifikuju, ili se u veoma malom
postotku identifikuju sa Srbijom. Reč je, naravno, o Bošnjacima i Hrvatima.
Identifikaciju sa Srbijom nemaju ni Slovaci, ni Mađari, iako su i oni, doduše u
manjoj meri nego što je to bio slučaj sa Bošnjacima i Hrvatima, bili izloženi
pritiscima. Slovaci i Mađari se u velikoj meri identifikuju sa Vojvodinom, i to
interesno vezivanje za Pokrajinu nije slučajno. Reč je o manjinama koje imaju
jaku nacionalnu svest i njihovo vezivanje za Vojvodinu proizilazi iz potrebe
za očuvanjem identiteta. Slovaci i Mađari pre u Vojvodini, nego u Srbiji, vide
onaj institucionalni okvir unutar koga se u većoj meri respektuju njihovi
vitalni interesi.
89