PrzeglÄ daj publikację

Jeden ze sposobów wyjaœnienia przyczynrozbie¿noœci odwo³uje siê do ró¿nic osobowoœciowychmiêdzy nauczycielami, którychmo¿na zakwalifikowaæ do ró¿nych typów. Mog¹siê oni ró¿niæ np. usytuowaniem na skali,,surowoœæ/pob³a¿liwoœæ’’. Tak najczêœciej wyjaœniaj¹tê sytuacjê uczniowie, którzy uzyskuj¹ró¿ne oceny u dwóch nauczycieli za tê sam¹pracê.Wiadomym jest, ¿e czynnoœæ ocenianiajest oparta na pewnej liczbie wskaŸników, napodstawie których nauczyciel podejmuje decyzjêo wyborze stopnia. Szuka on w pracy wskaŸników,które wydaj¹ mu siê najbardziej trafne,np. w wypracowaniu jednym z kryteriów ocenywartoœci mo¿e byæ dla sprawdzaj¹cego ,,oryginalnoœæmyœli’’. Kryteriów mo¿e byæ kilka, s¹ tozarówno kryteria obiektywne, jak i subiektywne.,,Kryteria stosowane przez sprawdzającychnie mają tej samej wagi, nie wpływają w równymstopniu na ocenę, co powoduje ich hierarchicznyukład. (...) Obserwuje się jednak stałość stosowaniakryteriów, która wynika z nawyku uwzględnianianajważniejszych cech ocenianych zadań’’ 4) .Uczniowie bêd¹cy bacznymi obserwatoramibardzo szybko wychwytuj¹ tê zale¿noœæ i chc¹cuzyskaæ dobr¹ ocenê potrafi¹ znakomicie napisaæpracê ,,pod nauczyciela’’.Przygl¹daj¹c siê bli¿ej procesowi ocenianiamo¿na wysun¹æ kilka hipotez wywodz¹cychsiê z psychologii ogólnej, a szczególnie z psychologiipercepcji i psychologii podejmowaniadecyzji. Prawdopodobnie ju¿ pierwsze zebranewskazówki, pozytywne lub negatywne, pobudzaj¹do pewnych wniosków 5) . Wnioski te z koleikieruj¹ gromadzeniem dalszych wskaŸników– sprawdzaj¹cy bêdzie raczej poszukiwa³ wskaŸników,które potwierdzaj¹ jego pierwsze spostrze¿enia,ni¿ wskaŸników podaj¹cych jew w¹tpliwoœæ. Wyjaœnienie efektu pierwszeñstwato ,,hipoteza dyskredytowania informacjisprzecznych z już posiadanymi, która odwołujesię do teorii dysonansu poznawczego’’ 6) . Takwiêc nauczyciel sprawdzaj¹cy pracê przyjmujepewn¹ selektywn¹ postawê, usi³uje unikn¹æ informacji,które by³yby niezgodne z jego oczekiwaniamii wprawi³yby go w stan dysonansu.,,Dlatego też nie czyta pracy zupełnie obiektywnie,nie szuka i nie dobiera obiektywnych wskaźników,gdyż oczekiwanie wywołuje pewną postawę’’7) . Zjawisko to mo¿na porównaæ dowp³ywu informacji a priori na proces oceniania.Jeœli nauczyciel dysponuje dwoma Ÿród³ami informacji:wczeœniejszymi danymi o poziomieopanowanej wiedzy ucznia i jego nabytymiumiejêtnoœciami a ocenian¹ prac¹, i jeœli miêdzytymi dwiema informacjami wystêpuj¹ rozbie¿noœci,nauczyciel usi³uje je zmniejszyæ, a nawetustaliæ miêdzy nimi pewien poziom zgodnoœci.W wy¿ej opisanych sytuacjach równie¿mo¿emy mieæ do czynienia z ró¿nymi osobowoœciaminauczycielskimi, w ró¿nym stopniuulegaj¹cymi wp³ywowi tych informacji. Badaniawskazuj¹ jednak, ¿e jest to czynnik praktycznienieró¿nicuj¹cy nauczycieli, poniewa¿ ca³oœciowaocena cz³owieka wynika raczej ,,z jegopoczątkowego sklasyfikowania, a nie z roztrząsaniajego szczegółowych właściwości’’ 8) . Powy¿szefakty s¹ równoczeœnie potwierdzeniem tezy, ¿eocenianie jest procesem ,,tendencyjnego sprawdzaniahipotez’’ – sprawdzaj¹cy poszukuje danychistotnych do rozstrzygniêcia o prawdziwoœcihipotezy, a wieloznaczne dane ,,podci¹ga’’do niej. Hipotezy wiêc ,,decydują o selektywnościw poszukiwaniu i odbiorze danych czy o tendencyjnejich interpretacji’’ 9) . A to jest niew¹tpliwieprzyczyn¹ rozbie¿noœci ocen przy punktowaniuzadañ rozszerzonej odpowiedzi.Wyniki badañ dotycz¹ce oceniania tak¿enie wykluczaj¹ wy¿ej opisanych zale¿noœci. Mówi¹równie¿ o tzw. efekcie miejsca wystêpowaniawskaŸników negatywnych – jeœli b³êdyw pracy znajduj¹ siê w pierwszej czêœci zadania,ocena jest ni¿sza. Z tak¹ sytuacj¹ bêdziemymieli równie¿ do czynienia, gdy nauczyciel wyró¿niawskaŸniki negatywne, czyli poszukujeb³êdów. Poszukiwanie to mo¿e równie¿ oczywiœcieprzebiegaæ w kierunku pozytywnym lub4)G. Noizet, J. P. Caverni (1988), Psychologiczne aspekty oceniania osiągnięć szkolnych, Warszawa: PWN.5)B. Wojciszke (2000), Ocenianie ludzi – ,,Liczne badania dowodzą, że informacje uzyskane jako pierwsze wywołują silniejszywpływ niż informacje uzyskane w dalszej kolejności’’.6)B. Wojciszke (2000), Ocenianie ludzi, w: ,,Wiedza jednostki i s¹dy o œwiecie spo³ecznym’’.7)Noizet, Caverni: Psychologiczne aspekty oceniania osiągnięć szkolnych.8)Wojciszke, op. cit.9)ibid.18