Zeszyt naukowy - całość - Wydział ZarzÄ dzania i Ekonomiki Usług

154
Adam R. Szromek
1. Metody pomiaru trafności i rzetelności kwestionariusza
Ogólne zasady formułowania pytań badawczych przytaczają A. Tokarz
i A. Lewandowska 1 , stwierdzając wprost, iż:
pytania powinny być precyzyjne i zrozumiałe również przez unikanie specjalistycznych
i niejednoznacznych terminów,
warianty odpowiedzi nie mogą na siebie zachodzić lub stwarzać wrażenia
dowolności klasyfikowania,
nie należy pytać o więcej niż jedno zagadnienie jednocześnie,
pytania należy dostosować do wiedzy i doświadczenia badanych.
Literatura wymienia wiele sposobów ustalania trafności kwestionariusza 2 .
Najczęściej wymienia się trafność treściową (fasadową), która opiera się jedynie na
subiektywnym przekonaniu badacza, iż stworzone przez niego narzędzie pomiarowe
odzwierciedla mierzoną właściwość. Kwestionariusz może również wykazywać
trafność teoretyczną poprzez udowodnienie, iż jest on powiązany z pojęciami oraz
teoretycznymi założeniami obowiązującymi i ogólnie przyjętymi w analizowanej
dziedzinie. Narzędzie może się również charakteryzować trafnością empiryczną
(prognostyczną), będącą oceną zdolności prognostycznych narzędzia 3 . Opracowany
kwestionariusz będzie trafny empirycznie, jeśli wystąpi wysoka zależność między
wynikami predykcji (uzyskanymi na podstawie kwestionariusza) i rzeczywistym
związkiem zachodzącym między mierzonymi zmiennymi. Natomiast trafność diagnostyczna
wynika z porównania z innymi narzędziami mierzącymi tę samą właściwość.
W przypadku badania rzetelności kwestionariuszy wybór metod jest jeszcze
szerszy 4 i często uzależniony od potrzeb wynikających z procesu badawczego,
a nawet skali. Należy jednak wspomnieć, iż obecnie stosowane metody badania
rzetelności opierają się na klasycznym modelu rzetelności H. Gulliksena 5 :
Y i =Y ti +Y ei
gdzie:
Y i – wynik obserwowany dla i-tej osoby;
Y ti – wynik prawdziwy dla i-tej osoby;
1
A. Tokarz, A. Lewandowska, Badania rynku turystycznego. Materiały do studiowania,
WNUS, Szczecin 2005, s. 34.
2
Trafność i rzetelność testów psychologicznych. Wybór tekstów, red. J. Brzeziński, Gdańskie
Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2005, s. 12, 91, 272, 403.
3
A. Stanisz, Przystępny kurs statystyki z zastosowaniem STATISTICA PL na przykładach z
medycyny. Tom 3. Analizy wielowymiarowe, StatSoft Polska, Kraków 2007, s. 441.
4
J.P. Guilford, Psychometric method, McGraw-Hill, New York 1954, s. 373 oraz J.P. Guilford,
Rzetelność i trafność pomiarów, w: Trafność i rzetelność testów…, op.cit., s. 62.
5
H. Gulliksen, Theory of mental tests, Wiley, New York 1950.