Een ingebeelde kwaal

estel, en de ambtenaar draagt bij aan de verwezenlijking van waarden die politiek
worden vastgesteld. Maar dat ontslaat die ambtenaar niet van de plicht de bewindspersoon
te wijzen op diens rol van publieke belangenbehartiger, een hoedanigheid
die dikwijls een langere adem vergt dan de gemiddelde kabinetstermijn. Het zal
niet toevallig zijn dat in de survey ‘verbinding met de maatschappij’ het hoogst
scoort als verbeterpunt, en ‘betrekken afwijkende standpunten bij beleidsvorming’
als op twee na hoogst. Maar kan de ambtenaar, die steeds minder op knowledge
wordt beoordeeld en steeds meer op skills, die klassieke rol nog wel vervullen? In
hoeverre kunnen ‘procesbewakers’ inhoudelijk tegenwicht bieden? Over processen
gesproken: wordt er nog voldoende ruimte geboden aan zuiver procesmanagement,
dat voorziet in bescherming van kernwaarden en in committering vooraf aan de
kwaliteit van het proces, en niet zozeer aan de uitkomsten? Als de huidige generatie
topambtenaren, in de woorden van die geïnterviewde sg, dikwijls de rol aanneemt
van spindoctor wiens hoogste doel het zou zijn de bewindspersoon te dekken, is deze
ambtelijke professionaliteit dan nog wel gewaarborgd?
beroepseer.nl
In veel gesprekken in het kader van dit onderzoek kwam het thema ‘professionaliteit
van de ambtenaar’ aan de orde. Wellicht hebben hernieuwde pogingen om de
positie van de ambtenaar te ‘normaliseren’, i.c. gelijk te trekken met de positie van
werknemers in de private sector, hiertoe bijgedragen. Misschien speelt ook mee dat
veel jongere ambtenaren klagen over het feit dat, ondanks een schier eindeloos
aanbod van workshops, lunchlezingen, seminars en kenniskamers (het ministerie
als fun factory) hun niet altijd de ruimte wordt geboden om die inhoudelijke kennis
te onderhouden of op te doen die relevant is voor hun werk – ook al zegt de survey
dat zijn leidinggevende dat relevant vindt voor strategisch vermogen. Bij deze ambtenaren
leeft dikwijls het gevoel in een koekjesfabriek werkzaam te zijn die is ingericht
op politieke spoedbestellingen. De ambtenaar wordt voorts binnen zijn of
haar organisatie steeds nauwer de maat genomen, door een permanent controleen
beoordelingsregime dat de indruk wekt dat vertrouwen in de professionaliteit
van de werknemer niet altijd een uitgangspunt is. Bovendien lijken de politieke en
ambtelijke leiding niet altijd pal voor de organisatie te willen staan, en wordt er
soms, in een kennelijke buiging richting de boze burger en media, nogal schielijk
met de vinger naar het ‘apparaat’ gewezen. Waar aanvankelijk, na het bekend worden
van een niet met de Kamer gedeeld rapport inzake ProRail, werd geschermd
met gerechtelijke stappen richting de betreffende afdelingen, bleek er later op dat
vlak toch niet zoveel aan de hand te zijn. Ook de staatssecretaris van Financiën verwees
na het losbarsten van het ‘Bulgarenfraude’-tumult in eerste instantie naar zijn
ambtenaren, wat bij betrokkenen bepaald niet in goede aarde viel. Misschien is het
daarom dat initiatieven als Stichting Beroepseer floreren, die ijveren voor herwaardering
van de deskundigheid, kwaliteit en trots op de werkvloer. Dit initiatief
bestrijkt weliswaar de gehele arbeidsmarkt, maar heeft gezien de reacties vooral
snaren geraakt binnen de overheid. Hier wordt verzet gepleegd tegen een dominant
markt- en doelmatigheidsdenken, tegen permanente reorganisaties, schaalvergroting
en regelzucht. Deze ontwikkelingen versterken wat ons betreft de roep
om herstel van het ambacht van de ambtenaar; een roep die ook doorklonk in onze
gesprekken en tevens hoorbaar is in een aantal survey-uitkomsten.
52 Een ingebeelde kwaal