Een ingebeelde kwaal

Kennis
Een opvallende bevinding uit dit onderzoek is dat adviesraden en kennisinstellingen
volgens de respondenten hoegenaamd niet bijdragen aan strategisch vermogen. Bovendien
wordt niet verwacht dat dit in de toekomst veel beter zal worden. Uit gesprekken
bleek dat deze visie vooral betrekking heeft op adviesraden. Kennelijk wordt daarvan
dus niet goed gebruik gemaakt. Dit zou te maken kunnen hebben met het feit dat
adviesaanvragen zorgvuldig ambtelijk worden voorbereid, en er uiteindelijk vlakke
keuzen worden geformuleerd met het oog op de verplichte kabinetsreactie. Ook worden
de werkprogramma’s dikwijls volgestopt – iedere commissie moet haar portie krijgen
– waardoor er weinig ruimte voor spontane advisering resteert. Bovendien bestaat de
neiging voor grote adviesaanvragen ad hoc-raden in te stellen onder voorzitterschap
van een prominent. Verbetering op dit punt zou niet moeten bestaan uit een reorganisatie
van het adviesstelsel, maar uit minder en gedurfder opdrachten en het toestaan
van meer spontane advisering, ook al brengt dit het ‘risico’ van minder opportune aanbevelingen
met zich mee.
Er is bezorgdheid over het institutionele geheugen als gevolg van toegenomen ambtelijke
mobiliteit. De departementale top zal met het oog op het strategisch vermogen
moeten zorgen dat vakinhoudelijke kennis en ervaring in voldoende mate aanwezig
zijn.
In dienst van de samenleving
Uit het onderzoek is ook een behoefte gebleken voor departementen zich ‘meer horizontaal’
op te stellen. In de praktijk krijgt de interactie met de omgeving steeds meer
gewicht, maar zijn ministeries nog zoekende hoe dit op een passende en meer strategische
wijze in te vullen. Dat is voor deze veelal traditioneel hiërarchisch gestructureerde
organisaties geen sinecure. Tezelfdertijd moeten al dan niet sluimerende onzekerheden
ten aanzien van de eigen positionering worden benoemd en geadresseerd,
en niet worden verbloemd door een mechanisch strategiedebat te voeren. Dan verwordt
het strategiedebat tot symptoombestrijding, waar een meer principieel debat op
zijn plaats is. Hoe meer richting wordt gegeven aan de omgang met de grote variëteit
aan opvattingen en mogelijkheden die een dergelijke opstelling biedt, hoe groter de
kans dat de ambtenaar zich hervindt in zijn rol van publieke dienstverlener binnen
een politiek raamwerk. Onder druk van een serie bezuinigingsronden stelt een flink
aantal departementen zich weer fundamentele vragen over de eigen rol en kerntaken.
Hoewel deze aanleiding misschien niet vrolijk stemt, is dit een nuttig proces dat
echter niet vrijblijvend mag zijn en dat op een zeker moment ook, althans voorlopige,
afronding behoeft. Pas als de kwakkelende patiënt zich zeker en fit genoeg voelt, kan
hij weer gaan werken aan zijn strategisch vermogen.
56 Een ingebeelde kwaal