Azərbaycan xalçaları / Azerbaijani carpets #31

1. Xalça. Yun. Xovlu. 256x530 sm. XIX əsrin sonları. Şuşa,
Qarabağ, Azərbaycan.
Xanlıqlar dövrünə aid
mənbələrdə Qarabağda xırda buynuzlu
mal-qaranın sayı haqqında
məlumat azdır. Mirzə Camal Qarabaği
İbrahim Xəlil xanın malqarasının
sayı haqqında ümumi
məlumat verərək yazırdı ki, “Xanın...
xüsusi qoyun sürüləri, malı,
camışı o qədər çox idi ki, saymaqla
qurtarmazdı” (8, s.164). Qarabağ
bölgəsində qoyunçuluğun
vəziyyəti haqqında ilk statistik
məlumata XIX əsrin 30-cu illərinə
aid mənbədə rast gəlirik. Mənbə bu
dövrdə Qarabağ əyalətində 300 min
qoyun və keçinin olduğu haqqında
təxmini məlumat verir (36, s.296).
Azərbaycanın Rusiya tərəfindən
işğalından sonra yaranan siyasi
sabitlik, eləcə də XIX əsrin sonrakı
onilliklərində xalça məmulatlarına
olan tələbatın artması Qarabağda
qoyunçuluğun sürətli inkişafına
təkan vermişdi. Belə ki, 1845-ci
ilin məlumatına görə, Qarabağ
əyalətində 260 000 baş qoyun və
keçi var idi, satışa 10960 pud yun
çıxarılmışdı (46, s.91). 1851-ci ildə
Şuşa qəzasında yalnız qoyunların
sayı 307562 başa yüksəlmişdi. Bu
dövrdə Şuşa qəzası qoyun sayına
görə Azərbaycan qəzaları arasında
ilk yerlərdən birini tuturdu. 1855-
ci ildə isə bu rəqəm bir az da artaraq
367580 başa çatmışdı (46, s.86).
XIX əsrin sonlarında, xüsusilə xarici
bazarlarda xalça məmulatlarına
tələbatın kəskin artması ilə Qarabağın
4 qəzasında saxlanılan qoyunların
sayı 1891-ci ildə 2 dəfəyə
yaxın artaraq 600000 başa çatmışdı
(47, s.265). Bu dövrdə bölgədə,
əsasən, burada yetişdirilmiş qədim
“Qarabağ” və “Bozax” cinsli qoyunlar
saxlanılırdı (40; 30, s.38).
Zəngəzur qəzasında yunu uzun
və zərif olan “qızıl qoyun” cinsi
daha çox yayılmışdı (44, s.75; 38,
s.253). Mil düzündə isə az sayda
yumşaq və daha çox ağ rəngli yun
verən “Şahsevən” cinsi yayılmışdı
(25, s.41). XIX əsrin ikinci yarısında
Qarabağ kəllədar təsərrüfatında
“Qaradolaq” adlanan yeni bir qoyun
növü yaranmışdı. Bu qoyun
növü ən çox Ağdam qəzasının
128