Azərbaycan xalçaları / Azerbaijani carpets #31
elmi-publisistik jurnal / scientific-publicistic journal / научно-публицистический журнал
elmi-publisistik jurnal / scientific-publicistic journal / научно-публицистический журнал
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
1.<br />
1. Xalça. Yun. Xovlu. 330x157sm. XIX əsrin sonları. Qarabağ, <strong>Azərbaycan</strong>.<br />
2. Şuşa şəhərinin görünüşü. Rəssam: V.V.Vereşagin. 1865-ci il.<br />
3. "Namazlıq". Yun. Xovlu. 127x105 sm. XIX əsrin sonları. Qarabağ, <strong>Azərbaycan</strong>.<br />
Göründüyü kimi, XIX-XX əsrin<br />
əvvəllərində Qarabağ bölgəsində xalçaçılığın<br />
inkişafı üçün bütün şərtlər mövcud<br />
olmuşdur. Bununla yanaşı, <strong>Azərbaycan</strong>ın<br />
digər xalçaçılıq mərkəzlərində olduğu<br />
kimi, Qarabağ bölgəsində də xalçaçılıq<br />
sənəti tədqiq olunan dövrün bütün<br />
mərhələlərində eyni səviyyədə<br />
inkişaf etməmişdir. Mənbələrin verdiyi<br />
məlumatlar əsasında xalçaçılığın öz inkişafında<br />
müəyyən əlamətləri ilə birbirindən<br />
fərqlənən iki mərhələdən keçdiyini<br />
müəyyən etmək olar. Erkən orta<br />
əsrlərdən başlayaraq müstəqil sənət<br />
sahəsinə çevrilən xalçaçılıq XIX əsrin ikinci<br />
yarısına qədər natural kəndli təsərrüfatının<br />
əlavəsi olaraq, əsasən, ailə ehtiyaclarını<br />
ödəməyə xidmət etmiş və ev peşəsi xarakteri<br />
daşımışdır. Lakin xalçaçılıq bu<br />
mərhələdə əmtəə-pul münasibətlərindən<br />
tamamilə təcrid olunmamışdı. XVII əsrdə<br />
<strong>Azərbaycan</strong>da olmuş ingilis səyyah<br />
T.Herbertin müşahidələrindən məlum<br />
olur ki, bu dövrdə <strong>Azərbaycan</strong>ın şəhər bazarları<br />
xalça məmulatları ilə dolu olmuşdur<br />
(14, s.95). Bu məlumatdan aydın olur<br />
ki, xalça məmulatları son orta əsrlərdən<br />
başlayaraq tədricən bazar münasibətlərinə<br />
cəlb olunmuş, daxili və xarici ticarətin ayrılmaz<br />
hissəsinə çevrilmişdi (22, s.146).<br />
Xalça məmulatlarının zənginliyin əsas<br />
göstəricisinə çevrilməsi və xüsusilə xarici<br />
bazarlarda bu məhsula artan maraq və<br />
tələbat hakim dairələri bəzi vergiləri xalça<br />
ilə toplamağa sövq edirdi. Bu proses xanlıqlar<br />
dövründə daha da genişlənmişdi. Belə<br />
ki, Qarabağ xanları bəzi digər <strong>Azərbaycan</strong><br />
xanları kimi, bir çox vergiləri xalça-palazla<br />
toplayır, topladıqları xalça məmulatlarını<br />
xarici bazara çıxararaq böyük gəlir əldə<br />
edirdilər. Mənbələrin birində göstərilir ki,<br />
Qarabağ xanlığının Qorunzur kəndində<br />
əhali malcəhət vergisi təriqilə ildə 2 kilim,<br />
2 çuval, 1 batman yun, 40 arşın yun parça<br />
ödəyirdilər (1, vv.48-84). Şamaxı tacirləri<br />
<strong>Azərbaycan</strong>ın digər bölgələrinin <strong>xalçaları</strong><br />
ilə yanaşı, Qarabağda toplanan xalça<br />
məmulatlarını Rusiya şəhərlərinə aparır,<br />
orada realizə edir və ya digər məhsullarla<br />
mübadilə edirdilər (22, s.146). Eyni zamanda,<br />
xalça məmulatlarının böyük gəlir<br />
gətirdiyini nəzərə alan Qarabağ xanları<br />
xalçaçılıq sənətinin inkişafına böyük önəm<br />
verərək bu sənətə hamilik də edirdilər (39,<br />
s.58). Tədqiqatçı M.D.İsayev yazırdı ki, Qarabağ<br />
xanları Şuşada, öz iqamətgahlarında<br />
130
Change language