08.06.2013 Views

Perspectivas de la agricultura y del desarrollo rural en las ... - Cepal

Perspectivas de la agricultura y del desarrollo rural en las ... - Cepal

Perspectivas de la agricultura y del desarrollo rural en las ... - Cepal

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

principales ejes temáticos. Así, <strong>la</strong> fao y el iica sitúan a<br />

este sector como una <strong>de</strong> <strong>la</strong>s áreas prioritarias que ori<strong>en</strong>tará<br />

sus ag<strong>en</strong>das <strong>de</strong> mediano p<strong>la</strong>zo <strong>en</strong> <strong>la</strong> región.<br />

Con el propósito <strong>de</strong> aprovechar el pot<strong>en</strong>cial que <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong><br />

familiar posee, los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región fom<strong>en</strong>tarán<br />

cada vez más los sistemas productivos <strong>de</strong> este sector<br />

para increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> materias primas y<br />

alim<strong>en</strong>tos y aminorar, así, los impactos <strong>de</strong> mayores y más<br />

volátiles precios; también, por el papel que <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong><br />

familiar juega <strong>en</strong> <strong>la</strong> mitigación y adaptación al cambio<br />

climático. Para su logro <strong>en</strong> un futuro cercano, se prevé<br />

que los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región conc<strong>en</strong>trarán esfuerzos para<br />

superar los sigui<strong>en</strong>tes <strong>de</strong>safíos:<br />

• Desarrollo <strong>de</strong> <strong>la</strong> institucionalidad,<br />

t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia que ya<br />

se observa <strong>en</strong> <strong>la</strong> región, como se ha seña<strong>la</strong>do <strong>en</strong> este<br />

capítulo, <strong>la</strong> que sin embargo aún no se expresa con<br />

fuerza sufici<strong>en</strong>te <strong>en</strong> algunos países. La región <strong>en</strong> su<br />

conjunto buscará contar con un marco institucional y<br />

regu<strong>la</strong>torio a<strong>de</strong>cuados a <strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> <strong>de</strong>sarrollo<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pequeña <strong>agricultura</strong>.<br />

• Caracterización <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong> familiar:<br />

un diseño<br />

óptimo <strong>de</strong> políticas públicas requiere conocer y<br />

dim<strong>en</strong>sionar a sus sujetos <strong>de</strong> at<strong>en</strong>ción, por lo que<br />

los países <strong>de</strong> alc int<strong>en</strong>tarán mejorar los sistemas <strong>de</strong><br />

información exist<strong>en</strong>tes acerca <strong>de</strong>l sector al más breve<br />

p<strong>la</strong>zo. Esta tarea toma mayor importancia al reconocer<br />

a <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong> familiar como un sector ampliam<strong>en</strong>te<br />

heterogéneo <strong>en</strong> cuanto a recursos humanos y<br />

productivos.<br />

• Fortalecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> asociatividad y el cooperativismo:<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> región, <strong>la</strong> asociatividad <strong>de</strong> los agricultores familiares<br />

es aún incipi<strong>en</strong>te. Los Estados continuarán<br />

promovi<strong>en</strong>do el diálogo con organizaciones <strong>de</strong> productores,<br />

para mejorar <strong>la</strong> pertin<strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong>s políticas<br />

e interv<strong>en</strong>ciones, y contribuir a optimizar <strong>la</strong> gestión<br />

<strong>de</strong> negocios <strong>de</strong> los agricultores.<br />

• Impulsar el acceso a mercados e inserción <strong>en</strong> ca<strong>de</strong>nas <strong>de</strong><br />

valor: Con el objetivo <strong>de</strong> fortalecer el papel que juega<br />

<strong>la</strong> <strong>agricultura</strong> familiar como proveedor <strong>de</strong> materias<br />

primas, los países <strong>de</strong> región promoverán acciones<br />

<strong>de</strong>stinadas a establecer <strong>en</strong>ca<strong>de</strong>nami<strong>en</strong>tos <strong>en</strong>tre empresas<br />

agroindustriales y pequeños agricultores. En <strong>la</strong><br />

región <strong>de</strong>stacan algunas experi<strong>en</strong>cias exitosas, como<br />

el Programa <strong>de</strong> Alianzas Productivas <strong>en</strong> Chile y <strong>en</strong><br />

Colombia y <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong> Negocios Inclusivos<br />

<strong>en</strong> Ecuador.<br />

• Propiciar <strong>la</strong> innovación y el acceso a tecnologías a<strong>de</strong>cuadas<br />

a <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong>l sector: Los países buscarán<br />

<strong>de</strong>stinar recursos hacia <strong>la</strong> investigación <strong>de</strong> los sistemas<br />

productivos <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong> familiar, así como al<br />

diseño <strong>de</strong> metodologías novedosas <strong>de</strong> ext<strong>en</strong>sión.<br />

Finalm<strong>en</strong>te, se prevé que a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong>s acciones anteriorm<strong>en</strong>te <strong>de</strong>scritas, el aporte <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

<strong>agricultura</strong> familiar a <strong>la</strong> economía <strong>de</strong> los países <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

región logrará visibilizarse <strong>en</strong> forma progresiva <strong>en</strong> <strong>la</strong><br />

sociedad. La proc<strong>la</strong>mación por parte <strong>de</strong> <strong>la</strong> onu <strong>de</strong>l Año<br />

Internacional <strong>de</strong> <strong>agricultura</strong> familiar <strong>en</strong> el 2014 contribuirá<br />

a ello, y logrará posicionar a este sector <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

priorida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> los gobiernos <strong>de</strong> alc.<br />

El Estado continuará profundizando el sistema<br />

<strong>de</strong> compras públicas, g<strong>en</strong>erando oportunida<strong>de</strong>s<br />

para <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong> familiar como proveedor<br />

<strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos<br />

Con el propósito <strong>de</strong> asegurar <strong>la</strong> disponibilidad <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción, <strong>en</strong> diversos países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región<br />

se han implem<strong>en</strong>tado sistemas <strong>de</strong> compras públicas. Para<br />

ello, algunos países han creado organismos <strong>de</strong>stinados a<br />

comprar <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> agricultores familiares. Es el<br />

caso <strong>de</strong> Nicaragua a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> Empresa Nicaragü<strong>en</strong>se<br />

<strong>de</strong> Alim<strong>en</strong>tos Básicos (<strong>en</strong>abas). En esta línea, Brasil ha<br />

<strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>do el Programa <strong>de</strong> Adquisición Pública <strong>de</strong> Alim<strong>en</strong>tos<br />

a <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong> familiar (paa). Adicionalm<strong>en</strong>te,<br />

Brasil ha avanzado aún más, haci<strong>en</strong>do partícipe a <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong><br />

familiar <strong>de</strong>l Programa <strong>de</strong> Alim<strong>en</strong>tación Esco<strong>la</strong>r.<br />

Para ello, ha garantizando por ley un porc<strong>en</strong>taje mínimo<br />

<strong>de</strong>l total <strong>de</strong> compra <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos para este programa <strong>de</strong>l<br />

30% por parte <strong>de</strong>l Estado a agricultores familiares (Ley<br />

No 11.947/2009).<br />

La estrategia <strong>de</strong> vincu<strong>la</strong>r a <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong> familiar como<br />

proveedor <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tación será adoptada<br />

por otros países. Así lo <strong>de</strong>c<strong>la</strong>raron conjuntam<strong>en</strong>te los<br />

Ministros <strong>de</strong> Agricultura el año 2011, <strong>en</strong> <strong>la</strong> que <strong>de</strong>stacan<br />

el rol fundam<strong>en</strong>tal que juegan los Estados para fortalecer<br />

a <strong>la</strong> pequeña <strong>agricultura</strong> por medio <strong>de</strong> <strong>la</strong>s compras estatales<br />

<strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos, lo que estimu<strong>la</strong> <strong>la</strong> inserción <strong>de</strong> este<br />

sector <strong>en</strong> los mercados y posibilita que los agricultores<br />

comercialic<strong>en</strong> sus productos a precios justos.<br />

Se prevé que el <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> este tipo <strong>de</strong> iniciativas <strong>de</strong><br />

compras públicas supere los límites nacionales, como el<br />

protocolo <strong>de</strong> acuerdo suscrito reci<strong>en</strong>tem<strong>en</strong>te <strong>en</strong>tre Arg<strong>en</strong>tina,<br />

Brasil, Paraguay y Uruguay, que exti<strong>en</strong><strong>de</strong> a esos<br />

países el Programa <strong>de</strong> Adquisición Pública <strong>de</strong> Alim<strong>en</strong>tos<br />

a <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong> familiar brasileño y cuyo propósito es<br />

crear una red don<strong>de</strong> se posibilite el apoyo <strong>de</strong> un país a<br />

otro ante situaciones <strong>de</strong> emerg<strong>en</strong>cia alim<strong>en</strong>taria a partir<br />

<strong>de</strong>l establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> compras públicas <strong>en</strong> <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong><br />

familiar, iniciativa que podría ser replicada <strong>en</strong> el resto<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> región.<br />

El <strong>de</strong>sarrollo <strong>de</strong> programas <strong>de</strong> compras estatales a <strong>la</strong><br />

<strong>agricultura</strong> familiar, así como su continuidad <strong>en</strong> el tiempo<br />

g<strong>en</strong>erará <strong>la</strong> necesidad <strong>de</strong> intercambiar experi<strong>en</strong>cias<br />

<strong>en</strong>tre países y <strong>de</strong>batir propuestas conjuntas <strong>en</strong> re<strong>la</strong>ción<br />

al sector. Quedan por resolver múltiples <strong>de</strong>safíos <strong>en</strong> <strong>la</strong>s<br />

áreas <strong>de</strong> inocuidad, asociatividad <strong>de</strong> los productores, diversificación<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> producción, etc., algunos <strong>de</strong> los cuales<br />

podrán ser superados a través <strong>de</strong> <strong>la</strong> implem<strong>en</strong>tación <strong>de</strong><br />

acciones mancomunadas <strong>en</strong>tre países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región.<br />

Los países crearán sistemas <strong>de</strong> innovación<br />

más pertin<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s diversas necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> <strong>agricultura</strong><br />

El impulso a <strong>la</strong> innovación <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong> <strong>en</strong> alc<br />

requiere <strong>de</strong> una mirada más integral que <strong>la</strong> exist<strong>en</strong>te,<br />

<strong>de</strong>bido a que <strong>en</strong> <strong>la</strong> g<strong>en</strong>eración <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>tos para<br />

el agro interactúan múltiples actores, como c<strong>en</strong>tros <strong>de</strong><br />

investigación, proveedores <strong>de</strong> insumos, universida<strong>de</strong>s, y<br />

agricultores, <strong>en</strong>tre otros, los que superan el límite sectorial<br />

<strong>de</strong> acción. En esta lógica, los países <strong>de</strong>berán realizar<br />

un rediseño <strong>de</strong> su institucionalidad, apostando por <strong>la</strong><br />

creación <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> innovación, <strong>en</strong> los que los programas<br />

<strong>de</strong> ext<strong>en</strong>sión agríco<strong>la</strong> form<strong>en</strong> parte fundam<strong>en</strong>tal<br />

<strong>de</strong>l mismo y, por lo tanto, <strong>de</strong> <strong>la</strong> ca<strong>de</strong>na <strong>de</strong> conocimi<strong>en</strong>to<br />

agríco<strong>la</strong>.<br />

El establecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> sistemas <strong>de</strong> innovación contribuirá<br />

a mejorar <strong>la</strong> competitividad <strong>de</strong>l sector, a través <strong>de</strong><br />

acciones coordinadas y pertin<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong> realidad <strong>de</strong> cada<br />

subsector, or<strong>de</strong>nando <strong>la</strong> oferta y <strong>de</strong>manda por innovación<br />

y, por lo tanto, mejorando <strong>la</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> el uso<br />

<strong>de</strong> los recursos. En suma, contar con sistemas <strong>de</strong> innovación<br />

<strong>en</strong> <strong>la</strong> región aportará a una efectiva integración<br />

<strong>en</strong>tre <strong>la</strong> investigación, los programas <strong>de</strong> ext<strong>en</strong>sión y <strong>la</strong><br />

producción agríco<strong>la</strong>.<br />

La necesidad <strong>de</strong> reducir <strong>la</strong> brecha <strong>de</strong> innovación exist<strong>en</strong>te<br />

con los países <strong>de</strong>sarrol<strong>la</strong>dos, y <strong>en</strong>tre sectores <strong>de</strong><br />

agricultores al interior <strong>de</strong> los países, constituye una tarea<br />

prioritaria e ineludible para <strong>la</strong> región. Para su logro,<br />

<strong>la</strong>s ag<strong>en</strong>das <strong>de</strong> innovación incorporarán a <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong><br />

familiar <strong>en</strong> forma explícita. Ello implica un gran <strong>de</strong>safío,<br />

pues los sistemas <strong>de</strong>berán ser capaces <strong>de</strong> respon<strong>de</strong>r a <strong>la</strong>s<br />

necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> un sector heterogéneo y numeroso, con<br />

necesida<strong>de</strong>s muy diversas. Dada <strong>la</strong> magnitud <strong>de</strong> este<br />

reto, los países conc<strong>en</strong>trarán esfuerzos <strong>en</strong> recomponer y<br />

mo<strong>de</strong>rnizar sus programas <strong>de</strong> ext<strong>en</strong>sión, a<strong>de</strong>cuándolos a<br />

<strong>la</strong>s necesida<strong>de</strong>s <strong>de</strong> cada subsector, e<strong>la</strong>borando programas<br />

flexibles, difer<strong>en</strong>ciados y pertin<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s características<br />

<strong>de</strong> los agricultores. En ese s<strong>en</strong>tido, <strong>de</strong>staca <strong>la</strong> experi<strong>en</strong>cia<br />

<strong>de</strong>l Instituto Nacional <strong>de</strong> Tecnología Agropecuaria<br />

(inta) <strong>de</strong> Arg<strong>en</strong>tina, con sus programas específicos <strong>de</strong><br />

innovación y transfer<strong>en</strong>cia tecnológica para <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong><br />

familiar.<br />

La participación <strong>de</strong>l sector privado <strong>en</strong> los sistemas <strong>de</strong><br />

innovación será cada vez más frecu<strong>en</strong>te. Ello permitirá<br />

complem<strong>en</strong>tar esfuerzos, increm<strong>en</strong>tar <strong>la</strong> cobertura <strong>de</strong><br />

los sistemas <strong>de</strong> innovación, y mejorar sus condiciones<br />

<strong>de</strong> equidad, priorizando los recursos públicos hacia los<br />

sectores más vulnerables.<br />

Los Estados progresarán <strong>en</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong><br />

medidas para un acceso a <strong>la</strong> tierra con mayor<br />

equidad<br />

A nivel mundial se constata una gran presión por el<br />

uso <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra, <strong>de</strong>bido principalm<strong>en</strong>te al crecimi<strong>en</strong>to<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción y el nivel <strong>de</strong> consumo, <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda por<br />

biocombustibles y los efectos <strong>de</strong>l cambio climático. Esta<br />

presión se ha traducido <strong>en</strong> un increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>de</strong>manda<br />

y, <strong>en</strong> algunos países, <strong>en</strong> una progresiva t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia a <strong>la</strong><br />

conc<strong>en</strong>tración <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra. En este nuevo esc<strong>en</strong>ario, los<br />

países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región requerirán hacer ajustes <strong>en</strong> los marcos<br />

legales <strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra y establecer o reformu<strong>la</strong>r<br />

políticas <strong>de</strong> tierras.<br />

La región <strong>de</strong>berá abordar los <strong>de</strong>sequilibrios estructurales<br />

<strong>en</strong> el acceso a tierra. Esta situación ha tomado una importancia<br />

tal que <strong>en</strong> mayo <strong>de</strong> 2012, los países miembros<br />

<strong>de</strong> fao adoptaron <strong>la</strong>s Directrices Voluntarias sobre <strong>la</strong><br />

Gobernanza Respon sable <strong>de</strong> <strong>la</strong> T<strong>en</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> Tierra,<br />

<strong>la</strong> Pesca y los Bosques <strong>en</strong> el Contexto <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seguridad<br />

Alim<strong>en</strong>taria Nacional. Dichas Directrices constituy<strong>en</strong><br />

un instrum<strong>en</strong>to rector a nivel mundial, estableci<strong>en</strong>do<br />

principios y estándares que ofrec<strong>en</strong> ori<strong>en</strong>tación práctica a<br />

los gobiernos, a <strong>la</strong> sociedad civil y al sector privado sobre<br />

el tema, incluy<strong>en</strong>do tópicos como el acceso y el uso <strong>de</strong> los<br />

recursos, los mercados y <strong>la</strong>s inversiones <strong>en</strong> los aspectos<br />

<strong>de</strong> t<strong>en</strong><strong>en</strong>cia <strong>de</strong> <strong>la</strong> tierra. Este docum<strong>en</strong>to será <strong>de</strong> gran<br />

utilidad para <strong>la</strong> formu<strong>la</strong>ción <strong>de</strong> estrategias, políticas y<br />

legis<strong>la</strong>ciones re<strong>la</strong>tivas a <strong>la</strong> conc<strong>en</strong>tración y compet<strong>en</strong>cia<br />

por el control <strong>de</strong> los recursos naturales.<br />

116 <strong>Perspectivas</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong> y <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>rural</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Américas –cepal fao iica– Una mirada hacia América Latina y el Caribe 117

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!