08.06.2013 Views

Perspectivas de la agricultura y del desarrollo rural en las ... - Cepal

Perspectivas de la agricultura y del desarrollo rural en las ... - Cepal

Perspectivas de la agricultura y del desarrollo rural en las ... - Cepal

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

República Dominicana y Paraguay, el grupo mayoritario<br />

<strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción seguía si<strong>en</strong>do el <strong>de</strong> los m<strong>en</strong>ores <strong>de</strong> 15 años.<br />

La transición al grupo <strong>de</strong> 15-64 años como el <strong>de</strong> mayor<br />

proporción <strong>de</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>rural</strong> se completó <strong>en</strong> 2000,<br />

excepto <strong>en</strong> Guatema<strong>la</strong> y Honduras (Cuadro 12).<br />

Resultados mixtos <strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong>s brechas<br />

urbanas-<strong>rural</strong>es <strong>en</strong> pobreza e indig<strong>en</strong>cia<br />

En 2011 se estima que el número <strong>de</strong> pobres <strong>en</strong> <strong>la</strong> región<br />

alcanzó a 174 millones <strong>de</strong> personas (30,4%) y el número<br />

<strong>de</strong> indig<strong>en</strong>tes, a 73 millones 15 (12,3%). Respecto <strong>de</strong><br />

2010, hubo una reducción absoluta <strong>de</strong> 3 millones <strong>en</strong> el<br />

número <strong>de</strong> personas pobres, pero el número <strong>de</strong> indig<strong>en</strong>tes<br />

se increm<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> esa misma magnitud. Como<br />

resultado, se redujo el porc<strong>en</strong>taje <strong>de</strong> pobres <strong>de</strong> 31,4% a<br />

30,4%, pero el <strong>de</strong> indig<strong>en</strong>tes se increm<strong>en</strong>tó <strong>de</strong> 12,3% a<br />

12,8%. El principal factor <strong>de</strong>trás <strong>de</strong>l aum<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> indig<strong>en</strong>cia<br />

fue el increm<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el precio <strong>de</strong> los alim<strong>en</strong>tos<br />

(cepal, 2011d).<br />

Una mirada más amplia permite establecer que durante<br />

<strong>la</strong>s últimas dos décadas <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong> pobreza e<br />

indig<strong>en</strong>cia <strong>rural</strong>es fueron a <strong>la</strong> baja, tanto <strong>en</strong> términos<br />

absolutos como re<strong>la</strong>tivos (Figura 20). La reducción más<br />

significativa se pres<strong>en</strong>tó <strong>en</strong>tre 2002 y 2007, coincidi<strong>en</strong>do<br />

con el ciclo expansivo <strong>de</strong> <strong>la</strong> economía (cepal, 2009,<br />

2010, 2011d). Durante ese período hubo una reducción<br />

<strong>de</strong> 14,0 millones <strong>en</strong> el número <strong>de</strong> personas pobres y <strong>de</strong><br />

11,3 millones <strong>en</strong> el número <strong>de</strong> personas <strong>en</strong> condición <strong>de</strong><br />

pobreza extrema, caídas que condujeron a reducciones <strong>de</strong><br />

9,8 y 8,4 puntos porc<strong>en</strong>tuales <strong>en</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> pobreza y <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza extrema, respectivam<strong>en</strong>te.<br />

El progreso <strong>en</strong> <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza <strong>rural</strong> se <strong>de</strong>tuvo<br />

<strong>en</strong>tre 2007 y 2009, como resultado <strong>de</strong> <strong>la</strong> crisis económica<br />

(cepal-fao-iica, 2011), con increm<strong>en</strong>tos tanto <strong>en</strong><br />

el número <strong>de</strong> pobres como <strong>de</strong> indig<strong>en</strong>tes, así como <strong>en</strong><br />

los porc<strong>en</strong>tajes respecto <strong>de</strong>l total <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción <strong>rural</strong>.<br />

En 2010 ya se habían recuperado los niveles <strong>de</strong> 2007<br />

<strong>en</strong> los indicadores <strong>de</strong> pobreza, aunque no así <strong>en</strong> los <strong>de</strong><br />

indig<strong>en</strong>cia. Es posible, <strong>en</strong>tonces, que el increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> indig<strong>en</strong>cia (<strong>en</strong> términos absolutos y re<strong>la</strong>tivos) <strong>en</strong> el<br />

total <strong>de</strong> <strong>la</strong> región, durante el 2011, haya impactado <strong>en</strong><br />

<strong>la</strong>s zonas <strong>rural</strong>es.<br />

La mejora <strong>en</strong> los indicadores agregados <strong>de</strong> pobreza e<br />

indig<strong>en</strong>cia <strong>rural</strong>, sin embargo, no se refleja <strong>en</strong> una reduc-<br />

15 Al mom<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> e<strong>la</strong>boración <strong>de</strong> este capítulo no se disponía <strong>de</strong><br />

datos separados por zona urbana y <strong>rural</strong>.<br />

ción significativa <strong>de</strong> <strong>la</strong>s brechas <strong>en</strong>tre estos indicadores<br />

y los correspondi<strong>en</strong>tes a <strong>la</strong>s zonas urbanas. De hecho,<br />

<strong>de</strong>s<strong>de</strong> el 2007 –coincidi<strong>en</strong>do con el fin <strong>de</strong>l ciclo expansivo<br />

regional causado por <strong>la</strong> crisis económica– <strong>la</strong>s brechas<br />

para el total <strong>de</strong> <strong>la</strong> región se increm<strong>en</strong>taron, con una<br />

evolución más <strong>de</strong>sfavorable <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong> <strong>la</strong> indig<strong>en</strong>cia,<br />

revirtiéndose <strong>la</strong> t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncia que se v<strong>en</strong>ía pres<strong>en</strong>tado <strong>de</strong>s<strong>de</strong><br />

finales <strong>de</strong> <strong>la</strong> década anterior (Figura 20, segundo panel).<br />

En 2010, <strong>la</strong>s brechas con los indicadores urbanos eran<br />

superiores que <strong>en</strong> 2007, año <strong>en</strong> el que éstas llegaron a<br />

sus niveles históricos más bajos; sin embargo, <strong>en</strong> el caso<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> indig<strong>en</strong>cia, <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong> <strong>la</strong> brecha durante el<br />

período <strong>de</strong> expansión fue tal que su monto a principios<br />

<strong>de</strong> <strong>la</strong> pres<strong>en</strong>te década era inferior a <strong>la</strong> <strong>de</strong> principios <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong> década anterior.<br />

La evolución <strong>de</strong> <strong>la</strong>s brechas <strong>rural</strong>es-urbanas <strong>en</strong>tre <strong>la</strong>s<br />

tasas <strong>de</strong> pobreza e indig<strong>en</strong>cia permite <strong>de</strong>terminar varias<br />

situaciones relevantes. Por ejemplo, <strong>en</strong> Chile y Costa<br />

Rica, que ya t<strong>en</strong>ían bajas tasas <strong>de</strong> pobreza e indig<strong>en</strong>cia<br />

<strong>rural</strong> a principios <strong>de</strong> <strong>la</strong> década anterior, <strong>la</strong> reducción <strong>de</strong><br />

<strong>la</strong>s brechas implicó que tales tasas alcanzaran niveles muy<br />

simi<strong>la</strong>res a los <strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas urbanas. Uruguay es un caso<br />

particu<strong>la</strong>r, pues tanto <strong>la</strong> pobreza como <strong>la</strong> indig<strong>en</strong>cia son<br />

m<strong>en</strong>ores <strong>en</strong> <strong>la</strong>s zonas <strong>rural</strong>es, <strong>de</strong> manera que <strong>la</strong> evolución<br />

<strong>en</strong>tre 2007 y 2010 indicaría que <strong>la</strong> brecha se acortó a<br />

favor <strong>de</strong> <strong>la</strong>s zonas urbanas. 16<br />

La situación contraria a Costa Rica y Chile se pres<strong>en</strong>ta<br />

<strong>en</strong> Honduras y el Paraguay, países con alta inci<strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong> pobreza y <strong>de</strong> indig<strong>en</strong>cia, y <strong>en</strong> los cuales <strong>la</strong>s brechas<br />

<strong>en</strong>tre dichas tasas y <strong>la</strong>s urbanas no se modificaron <strong>de</strong><br />

manera significativa.<br />

Una tercera situación <strong>de</strong>stacable es <strong>la</strong> ocurrida <strong>en</strong> Brasil,<br />

El Salvador, México y el Perú, que lograron disminuciones<br />

importantes <strong>en</strong> <strong>la</strong>s brechas <strong>de</strong> pobreza e indig<strong>en</strong>cia.<br />

En esos cuatro países, tales reducciones se dieron<br />

como resultado <strong>de</strong> caídas significativas <strong>en</strong> <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia<br />

<strong>de</strong> ambos f<strong>la</strong>gelos. Los casos más <strong>de</strong>stacables son los <strong>de</strong><br />

Brasil y Perú. En este último país, <strong>la</strong> inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />

pobreza se redujo <strong>en</strong> 2010 a más <strong>de</strong> <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> lo que<br />

era <strong>en</strong> 2007, <strong>de</strong> 53,3% a 26,7% (el <strong>de</strong>talle <strong>de</strong> <strong>la</strong>s tasas <strong>de</strong><br />

pobreza e indig<strong>en</strong>cia por país pue<strong>de</strong> consultarse <strong>en</strong> el<br />

anexo estadístico).<br />

16 No se dispone <strong>de</strong> datos <strong>de</strong> pobreza <strong>rural</strong> <strong>en</strong> Uruguay anteriores<br />

al 2007<br />

Figura 20 América Latina y el Caribe: indicadores <strong>de</strong> pobreza e indig<strong>en</strong>cia <strong>rural</strong><br />

Período 1990-2010<br />

(número <strong>de</strong> personas y porc<strong>en</strong>tajes <strong>de</strong> <strong>la</strong> pob<strong>la</strong>ción total)<br />

Fu<strong>en</strong>te: cepalstat<br />

Notas: bo (República Plurinacional <strong>de</strong> Bolivia), br (Brasil), cl (Chile), co (Colombia), cr (Costa rica), ec<br />

(Ecuador), sv (El Salvador), hn (Honduras), mx (México), pa (Panamá), py (Paraguay), pe (Perú), do (República<br />

Dominicana), uy (Uruguay), al (América Latina).<br />

96 <strong>Perspectivas</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong> y <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>rural</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Américas –cepal fao iica– Una mirada hacia América Latina y el Caribe 97<br />

160,0<br />

140,0<br />

120,0<br />

100,0<br />

-20<br />

-25<br />

80,0<br />

60,0<br />

40,0<br />

20,0<br />

10<br />

5<br />

0<br />

-5<br />

-10<br />

-15<br />

0,0<br />

70,0<br />

60,0<br />

50,0<br />

40,0<br />

30,0<br />

20,0<br />

10,0<br />

0,0<br />

1990 1994 1997 1999 2002 2005 2006 2007 2008 2009 2010<br />

6,2<br />

1,2<br />

-3,9<br />

Millones <strong>de</strong> personas pobres, zona urbana<br />

Millones <strong>de</strong> personas pobres, zona <strong>rural</strong><br />

1990 1994 1997 1999 2002 2005 2006 2007 2008 2009 2010<br />

-7,9<br />

Inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza urbana<br />

Inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> pobreza<br />

Brecha <strong>rural</strong> urbana<br />

-5,3<br />

3,3<br />

-1,8<br />

-2,4 -2,8<br />

-5,8<br />

-4,9<br />

-5,7<br />

-8,3<br />

-8,2<br />

0,8<br />

-2,2<br />

-11,8<br />

-9,1<br />

1,3<br />

-3,7<br />

-0,7-0,6<br />

BO 02-07 BR 01-09 CL 00-09 CO 02-10 CR 02-09 EC 04-10 SV 01-10 HN 02-10 MX 00-10 PA 02-10 PY 01-10 PE 01-10 DO 02-10 UY 07-10 AL 02 10<br />

Variacion <strong>de</strong> <strong>la</strong> brecha <strong>de</strong> pobreza Variación <strong>de</strong> <strong>la</strong> brecha <strong>de</strong> indig<strong>en</strong>cia<br />

60<br />

50<br />

40<br />

30<br />

20<br />

10<br />

0<br />

45,0<br />

40,0<br />

35,0<br />

30,0<br />

25,0<br />

20,0<br />

15,0<br />

10,0<br />

5,0<br />

0,0<br />

1990 1994 1997 1999 2002 2005 2006 2007 2008 2009 2010<br />

Millones <strong>de</strong> personas indig<strong>en</strong>tes, zona urbana<br />

Millones <strong>de</strong> personas indig<strong>en</strong>tes, zona <strong>rural</strong><br />

1990 1994 1997 1999 2002 2005 2006 2007 2008 2009 2010<br />

Inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> indig<strong>en</strong>cia urbana<br />

Inci<strong>de</strong>ncia <strong>de</strong> <strong>la</strong> indig<strong>en</strong>cia <strong>rural</strong><br />

Brecha <strong>rural</strong> urbana<br />

-1,3<br />

-20,6<br />

-7,9<br />

-3,7<br />

1,1<br />

0,4<br />

2,5<br />

-2,8

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!