Perspectivas de la agricultura y del desarrollo rural en las ... - Cepal
Perspectivas de la agricultura y del desarrollo rural en las ... - Cepal
Perspectivas de la agricultura y del desarrollo rural en las ... - Cepal
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
84,8% <strong>en</strong>tre 2000 y 2011 y hoy <strong>en</strong> día da cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong>l 23%<br />
<strong>de</strong>l total mundial. Por su parte, <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> carne<br />
<strong>de</strong> ave <strong>en</strong> Brasil más que se duplicó <strong>en</strong> <strong>la</strong> última década,<br />
<strong>de</strong> manera que actualm<strong>en</strong>te repres<strong>en</strong>ta alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l 56%<br />
<strong>de</strong> <strong>la</strong> producción total <strong>en</strong> <strong>la</strong> región.<br />
En alc, <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> leche aum<strong>en</strong>tó aproximadam<strong>en</strong>te<br />
un 30% <strong>en</strong>tre 2000 y 2011, llegando a 81,1 millones<br />
<strong>de</strong> tone<strong>la</strong>das, acercándose progresivam<strong>en</strong>te al nivel <strong>de</strong><br />
Estados Unidos (Cuadro 4). Con <strong>la</strong> mayor cantidad <strong>de</strong><br />
vacas lecheras, Brasil es también el principal productor<br />
<strong>de</strong> leche <strong>en</strong> alc, cuyas cifras aum<strong>en</strong>taron cerca <strong>de</strong> 30%<br />
durante los últimos 10 años. Alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l 82% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s<br />
granjas lecheras <strong>de</strong> Brasil produc<strong>en</strong> m<strong>en</strong>os <strong>de</strong> 50 litros/<br />
día, pero dan cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> sólo el 20% <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción<br />
láctea, mi<strong>en</strong>tras que el 3% <strong>de</strong> <strong>la</strong>s granjas produc<strong>en</strong> más<br />
<strong>de</strong> 200 litros/día y repres<strong>en</strong>tan el 60% <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción<br />
(idf, 2010).<br />
La cifra <strong>de</strong> granjas lecheras arg<strong>en</strong>tinas ha disminuido <strong>en</strong><br />
los últimos años, a una tasa promedio <strong>de</strong> alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong><br />
4,5% al año (idf, 2010).<br />
Dos empresas lecheras extranjeras, Schreiber Foods <strong>de</strong><br />
Estados Unidos y Bom Gosto <strong>de</strong> Brasil, han hecho gran<strong>de</strong>s<br />
inversiones <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria láctea <strong>de</strong> Uruguay y com<strong>en</strong>zaron<br />
sus operaciones a fines <strong>de</strong> 2011 (idf, 2010).<br />
Los avances <strong>en</strong> <strong>la</strong> productividad impulsan <strong>la</strong><br />
producción<br />
El rápido crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción <strong>en</strong> alc se <strong>de</strong>be<br />
al increm<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s exist<strong>en</strong>cias gana<strong>de</strong>ras y a una mayor<br />
efici<strong>en</strong>cia productiva <strong>en</strong> muchos países. Aunque los<br />
niveles aún están por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong> los <strong>de</strong> Estados Unidos y<br />
son simi<strong>la</strong>res al promedio mundial, el r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to total<br />
promedio <strong>de</strong> carne por animal fa<strong>en</strong>ado anualm<strong>en</strong>te <strong>en</strong><br />
alc ha aum<strong>en</strong>tado a un ritmo muy superior al <strong>de</strong> Estados<br />
Unidos y el mundo (Cuadro 5). Con 1.544,1 kg/vaca/<br />
año, <strong>la</strong> productividad lechera <strong>de</strong> 2010 <strong>en</strong> alc fue inferior<br />
<strong>en</strong> 83% a <strong>la</strong> <strong>de</strong> Estados Unidos, pero superó <strong>en</strong> 56% al<br />
promedio mundial. Sin embargo, <strong>la</strong> productividad lechera<br />
aum<strong>en</strong>tó <strong>en</strong> más <strong>de</strong> 22% <strong>en</strong> alc durante <strong>la</strong> última<br />
década, <strong>en</strong> comparación con sólo alre<strong>de</strong>dor <strong>de</strong>l 15% <strong>en</strong><br />
Estados Unidos y 5% <strong>en</strong> todo el mundo.<br />
Brasil continúa jugando un rol <strong>de</strong> li<strong>de</strong>razgo<br />
<strong>en</strong> <strong>la</strong> región<br />
En 2010, los inv<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong>l ganado <strong>de</strong><br />
alc se distribuyeron bastante inequitativam<strong>en</strong>te: Brasil<br />
da cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> <strong>la</strong> mayor proporción <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s especies,<br />
incluy<strong>en</strong>do <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong> todas <strong>la</strong>s reses (52%), ganado<br />
lechero (53%) y cerdos (47%), y una m<strong>en</strong>or proporción<br />
<strong>de</strong> inv<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> aves y cor<strong>de</strong>ros (42% y 22%, respectivam<strong>en</strong>te)<br />
(fao, 2012b). Las t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción<br />
<strong>de</strong> carne y leche <strong>en</strong> los países <strong>de</strong> alc son simi<strong>la</strong>res a<br />
<strong>la</strong>s <strong>de</strong> los inv<strong>en</strong>tarios, salvo que Brasil no domina por<br />
un marg<strong>en</strong> tan amplio <strong>en</strong> <strong>la</strong> mayoría <strong>de</strong> los casos (fao,<br />
2012b). Pese a repres<strong>en</strong>tar a <strong>la</strong> mitad <strong>de</strong>l ganado lechero<br />
<strong>de</strong> alc, Brasil da cu<strong>en</strong>ta <strong>de</strong> sólo el 39% <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción<br />
<strong>de</strong> leche <strong>en</strong> <strong>la</strong> región. El motivo es que el país va muy a<br />
<strong>la</strong> zaga <strong>en</strong> materia <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción láctea<br />
(kg/cabeza/año) <strong>en</strong> comparación con otros países <strong>de</strong> alc.<br />
Brasil se ubica <strong>en</strong> el lugar 24 <strong>en</strong> esta materia <strong>en</strong> <strong>la</strong> región,<br />
con un r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to anual promedio <strong>de</strong> leche inferior<br />
<strong>en</strong> más o m<strong>en</strong>os 75% respecto <strong>de</strong> lo logrado actualm<strong>en</strong>te<br />
por Arg<strong>en</strong>tina, el país con mayor r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong> alc, y<br />
Cuadro 4. Producción <strong>de</strong> carne y leche <strong>en</strong> alc, Estados Unidos y el mundo <strong>en</strong> 2011, cambio porc<strong>en</strong>tual <strong>en</strong>tre<br />
2000 y 2011 y proporción <strong>de</strong> <strong>la</strong> producción mundial<br />
Producción 2011 Cambio porc<strong>en</strong>tual (2000-11)<br />
Proporción <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
producción mundial<br />
a l c e e.u u. Mundo a l c e e.u u. Mundo a l c e e.u u.<br />
---------- millones <strong>de</strong> tone<strong>la</strong>das ------ ------------------- % ------------------ ----------- % ---------<br />
Vacuno 17,4 11,2 64,7 24,8 -4,4 9,0 26,6 17,2<br />
Cerdo 6,9 10,0 111,4 37,3 19,8 21,6 6,3 t9,2<br />
Cor<strong>de</strong>ro 0,4 0,1 13,1 5,0 -31,0 15,3 2,9 0,6<br />
Aves 23,0 19,5 100,1 84,8 19,1 44,2 22,9 19,5<br />
Leche 81,1 89,0 720,9 a 28,0 17,1 24,5 a 11,0 12,4<br />
a = datos <strong>de</strong> 2010 <strong>de</strong> fao (2012a).<br />
Fu<strong>en</strong>te: oc<strong>de</strong>-fao (2011).<br />
Cuadro 5. Efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> carne <strong>en</strong> alc: r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>tos <strong>de</strong> carne (promedio pon<strong>de</strong>rado) 2010<br />
y cambio porc<strong>en</strong>tual. Período 2000-2010<br />
22% por <strong>de</strong>bajo <strong>de</strong>l r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to promedio <strong>de</strong> <strong>la</strong> región<br />
<strong>en</strong> su conjunto (fao, 2012b). En este contexto, Dairy<br />
Partners Americas (dpa) –un empr<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to conjunto<br />
<strong>en</strong>tre Nestlé, <strong>la</strong> principal empresa mundial <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos<br />
y bebidas, y Fonterra, una cooperativa con se<strong>de</strong> <strong>en</strong> Nueva<br />
Ze<strong>la</strong>ndia y el principal exportador mundial <strong>de</strong> lácteos–<br />
se asoció <strong>en</strong> varios países <strong>de</strong> América Latina con Brasil<br />
Foods e Itambé –dos productores lí<strong>de</strong>res <strong>de</strong> alim<strong>en</strong>tos<br />
<strong>de</strong> Brasil– para compartir mejores prácticas y ayudar a<br />
los agricultores brasileños a acelerar <strong>la</strong> producción lechera,<br />
mejorando al mismo tiempo <strong>la</strong> calidad, seguridad y<br />
sost<strong>en</strong>ibilidad <strong>de</strong>l producto (Nestlé, 2011).<br />
Brasil también va <strong>de</strong>trás <strong>de</strong> otros países <strong>de</strong> alc <strong>en</strong> cuanto<br />
a efici<strong>en</strong>cia <strong>en</strong> <strong>la</strong> producción <strong>de</strong> carne, pero supera<br />
consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te al r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to promedio <strong>de</strong> todos<br />
los países <strong>de</strong> <strong>la</strong> región. No obstante, salvo <strong>en</strong> el caso <strong>de</strong><br />
<strong>la</strong> carne <strong>de</strong> cor<strong>de</strong>ro, <strong>la</strong> tasa <strong>de</strong> efici<strong>en</strong>cia <strong>de</strong>l país <strong>en</strong> producción<br />
<strong>de</strong> carne y lácteos ha crecido consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te<br />
más rápido que <strong>la</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong>s principales naciones <strong>en</strong> materia<br />
<strong>de</strong> r<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to. Con gran<strong>de</strong>s inv<strong>en</strong>tarios <strong>de</strong> ganado<br />
<strong>en</strong> aum<strong>en</strong>to y un crecimi<strong>en</strong>to re<strong>la</strong>tivam<strong>en</strong>te rápido <strong>en</strong><br />
efici<strong>en</strong>cia, Brasil dominará cada vez más <strong>la</strong> producción<br />
<strong>de</strong> ganado, carne y leche <strong>en</strong> alc.<br />
Los consumidores <strong>de</strong> a l c prefier<strong>en</strong> <strong>la</strong> carne <strong>de</strong><br />
ave y cerdo por sobre el vacuno y el cor<strong>de</strong>ro<br />
Los consumidores <strong>de</strong> alc están prefiri<strong>en</strong>do cada vez más<br />
otras fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> proteínas, <strong>en</strong>tre el<strong>la</strong>s carne <strong>de</strong> ave, cerdo,<br />
huevos y productos lácteos, por sobre el vacuno y<br />
el cor<strong>de</strong>ro (Cuadro 6). El crecimi<strong>en</strong>to <strong>de</strong> <strong>la</strong>s industrias<br />
comerciales <strong>de</strong> aves y cerdos y el aum<strong>en</strong>to <strong>en</strong> el consumo<br />
asociado han sido f<strong>en</strong>óm<strong>en</strong>os notables y po<strong>de</strong>rosas<br />
a l c e e.u u. Mundo<br />
R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>en</strong> carne<br />
Cambio<br />
R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to<br />
<strong>en</strong> carne<br />
Cambio<br />
R<strong>en</strong>dimi<strong>en</strong>to <strong>en</strong><br />
carne<br />
Cambio<br />
kg/cabeza % kg/cabeza % kg/cabeza %<br />
Vacuno 222,8 6,9 341,0 4,2 205,3 2,5<br />
Cerdo 82,6 15,1 92,3 5,3 79,4 1,5<br />
Cor<strong>de</strong>ro 13,8 1,8 29,9 -0,7 14,2 0,2<br />
Aves 2,0 14,1 2,2 14,9 1,7 4,7<br />
Lácteos 1.544,1 22,2 9.232,7 14,9 987,6 5,1<br />
Fu<strong>en</strong>te: calcu<strong>la</strong>do <strong>en</strong> base a datos <strong>de</strong> fao (2012a).<br />
fu<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> cambio <strong>en</strong> <strong>la</strong> industria gana<strong>de</strong>ra <strong>de</strong> América<br />
Latina. El consumo per cápita <strong>de</strong> ave aum<strong>en</strong>tó a tasas<br />
porc<strong>en</strong>tuales <strong>de</strong> dos dígitos <strong>en</strong> muchos países <strong>de</strong> <strong>la</strong><br />
región, <strong>en</strong>tre ellos Brasil, Arg<strong>en</strong>tina, Chile, México y<br />
otros, don<strong>de</strong> <strong>la</strong> oferta <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes alternativas <strong>de</strong> proteínas<br />
disponibles para el consumo se ha reducido sobre una<br />
base per cápita (Cuadro 6).<br />
La rápida adopción y distribución <strong>de</strong> tecnologías más<br />
efici<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> producción <strong>de</strong> aves y cerdos ha permitido a<br />
muchos países aum<strong>en</strong>tar <strong>la</strong>s exportaciones <strong>de</strong> fu<strong>en</strong>tes tradicionales<br />
<strong>de</strong> proteínas, como el vacuno, y reemp<strong>la</strong>zar <strong>la</strong><br />
creci<strong>en</strong>te oferta <strong>de</strong> aves y cerdo <strong>en</strong> el consumo nacional.<br />
El consumo promedio per cápita <strong>de</strong> huevos <strong>en</strong> América<br />
Latina saltó casi <strong>en</strong> 17% <strong>en</strong>tre 2000 y 2007, a 9,4 kg/<br />
hab. 11 (fao, 2012b). En 2009, México era lí<strong>de</strong>r mundial<br />
<strong>en</strong> consumo <strong>de</strong> huevos per cápita, con 354 huevos/año,<br />
cifra consi<strong>de</strong>rablem<strong>en</strong>te superior a Estados Unidos que<br />
registra 247,7 huevos/año, seguido <strong>de</strong> Colombia (230<br />
huevos/persona/año) y Arg<strong>en</strong>tina (222 huevos/persona/<br />
año) (M<strong>en</strong><strong>de</strong>s, 2011).<br />
Arg<strong>en</strong>tina pasa al segundo lugar <strong>en</strong> consumo<br />
<strong>de</strong> carne <strong>de</strong> vacuno per cápita<br />
El consumo <strong>de</strong> carne <strong>de</strong> vacuno per cápita <strong>en</strong> Arg<strong>en</strong>tina,<br />
el principal consumidor <strong>en</strong> el año 2000, experim<strong>en</strong>tó<br />
una caída <strong>de</strong> 15% (<strong>de</strong> 45,2 kg/persona a 38,5 kg/persona<br />
<strong>en</strong> 2011), pasando al segundo lugar mundial <strong>de</strong>spués <strong>de</strong><br />
11 Los datos más reci<strong>en</strong>tes <strong>de</strong> <strong>la</strong> fao sobre consumo per cápita <strong>de</strong><br />
huevos correspon<strong>de</strong>n a 2007. Sin duda, ha habido cambios <strong>en</strong> los<br />
últimos años, pero esta información da una i<strong>de</strong>a <strong>de</strong> <strong>la</strong>s t<strong>en</strong><strong>de</strong>ncias <strong>de</strong>l<br />
consumo <strong>de</strong> este producto <strong>en</strong> <strong>la</strong> región.<br />
56 <strong>Perspectivas</strong> <strong>de</strong> <strong>la</strong> <strong>agricultura</strong> y <strong>de</strong>l <strong>de</strong>sarrollo <strong>rural</strong> <strong>en</strong> <strong>la</strong>s Américas –cepal fao iica– Una mirada hacia América Latina y el Caribe 57