Vitale bedrijvenclusters in de regio Amersfoort - Nirov

1.4 Gerelateerde variëteit
Innovatieve vitaliteit is meer dan economische groei (= groei van werkgelegenheid en productiviteit).
Het staat voor het vermogen van het regionale bedrijfsleven zich efficiënt en effectief aan te passen aan
veranderende omstandigheden. Bedrijven die daar in samenwerking met anderen in staat toe zijn,
zorgen voor een weerbare regionale economie. Aanpassing en vernieuwing zijn de sleutelwoorden.
Sommige bedrijven kunnen dat op eigen houtje (dit zijn zogeheten ‘stand alone’ bedrijven), andere
bedrijven doen dat in samenwerking met anderen. Dat kunnen bedrijven en instellingen zijn binnen of
buiten de regio. ‘Stand alone’ bedrijven hebben voor de ontwikkeling van kennis vaak de beschikking
over een eigen R&D afdeling of expertisecentrum. Andere bedrijven organiseren hun kennis extern, dat
wil zeggen door met andere bedrijven en instellingen kennis en arbeid uit te wisselen. In dit verband
wordt in de wetenschappelijke literatuur wel het begrip innovatiesysteem gebruikt, dat wil zeggen een
ecosysteem van met elkaar verbonden ondernemingen, kennisorganisaties, kapitaalverschaffers en
overheden. Zulke systemen bestaan uit verschillende partijen die betrokken zijn bij innovatietrajecten.
Dat vereist coördinatie (‘governance’) die wel Triple Helix wordt genoemd. Zulke innovatiesystemen
functioneren op verschillende ruimtelijke schalen: (inter)nationaal, regionaal en lokaal. Beleidsmatig
krijgt het regionale schaalniveau de laatste jaren veel belangstelling. Zo is de huidige ‘Smart
Specialization Strategy’ van de Europese Unie gericht op de versterking van regionale innovatiesystemen
rondom kansrijke clusters van bedrijven. Ook ten aanzien van het Nederlandse Topsectoren beleid
wordt vaak een regionale aanpak met internationale strekking bepleit (zie de nadruk op mainports,
greenports en brainport). In dit onderzoek gaan we na of een dergelijk perspectief ook in de regio
Amersfoort bestaat.
Of bedrijven op het gebied van kennis en innovatie samenwerken is minder een kwestie van
geografische nabijheid (dezelfde regio), maar meer van cognitieve nabijheid (complementaire kennis).
Bedrijven en instellingen kunnen het beste kennis uitwisselen en van elkaar leren als hun markten in
technologische zin op elkaar aansluiten. Het gaat in innovatiesystemen om de complementariteit van
vaardigheden en kennis. Bedrijven en instellingen moeten elkaar iets nieuws te vertellen hebben en
tegelijkertijd elkaar toch goed kunnen begrijpen. Het gaat om vergelijkbare kennis die toepasbaar is in
meerdere bedrijven of sectoren. De constatering dat geografische nabijheid geen noodzakelijke of
voldoende voorwaarde is voor kennisuitwisseling, doet aan de betekenis van regionale innovatiesystemen
niets af. De regionale context is namelijk van belang als cognitieve nabijheid. Er moet in de
regio voldoende variatie aan bedrijven en instellingen zijn om een kans te maken op de bedoelde
complementariteit aan vaardigheden en kennis. Dat is de basisgedachte waarom men beleidsmatig in
een regio zowel focus als massa moet nastreven. Gerelateerde variatie in een regio betekent dus dat er
voldoende complementaire bedrijven en instellingen aanwezig zijn. Niet specialisatie noch diversiteit
van bedrijfstakken zijn bepalend of kennis en vaardigheden worden gedeeld, maar complementariteit
tussen bedrijfstakken (en dus gerelateerde variëteit). Hoe meer variatie aan gerelateerde bedrijvigheid,
hoe meer potentiële bronnen van bruikbare kennis in de regio aanwezig zijn, hoe meer uitwisseling van
kennis plaatsvindt en hoe meer innovaties tot stand komen. Daarom spreken we van het vliegwieleffect
van de gerelateerde variëteit.
10