Riskant leven

crimineel gedrag het resultaat zijn van een proces dat al is begonnen in de
kinderjaren, maar waarin niemand tijdig en adequaat heeft ingegrepen.
Met zo’n geschiedenis valt niet zomaar te breken, zeker niet als er
niemand op je terugkeer in de maatschappij zit te wachten.
Vermoeide of verwarde thuisloze jongeren die op straat slapen en rond -
komen van bedelen of van het uitvoeren van kleine klusjes, zijn weliswaar
minder bedreigend dan jongeren die gewelddadig gedrag vertonen, maar
ze confronteren de samenleving evenzeer met een probleem. Dat jongeren
met nog een heel leven voor zich, thuisloos worden, is een tragisch
gegeven, een teken van machteloosheid. Thuisloosheid is een extreme
vorm van marginalisering, waarin ook jongeren terechtkomen die meestal
juist niet opvallen door openlijk delinquent gedrag. Jongeren lijken in
deze tijd veel mee te hebben, maar ze blijken uitermate kwetsbaar te
kunnen zijn. Kenne lijk verandert niet iedere jongere vanzelf in een
succesvolle, zelfstandige volwassene als hij zijn best maar doet.
Experimenteren en risico’s nemen hoort bij het volwassen worden, maar
bij sommige jongeren loopt dat uit op een veel zwaarder probleem. Op je
zeventiende, achttiende dag in dag uit bezig zijn met het zoeken naar een
maaltijd en een slaapplaats is niet lang leuk, vooral niet als je ook nog met
bergen onopgeloste problemen rondloopt. En je bent in ieder geval niet
geholpen als je daar zelf de schuld van krijgt.
Een goed nest
Nog niet zolang geleden werd de maatschappelijke status van de familie
waarin iemand opgroeide bijna automatisch als bepalende factor gezien
voor succes of falen in het latere leven. Kwam je uit ‘een goed nest’ dan
was dat een soort levensverzekering: hoe bont je het ook maakte,
uiteindelijk zou alles wel weer op zijn pootjes terechtkomen. Maar was je
nest in maatschappelijke termen weinig waard, dan kon je proberen wat je
wilde, je bleef toch altijd onder de maat. Het dubbeltje werd nooit een
kwartje.
De afgelopen eeuw zijn diverse succesvolle pogingen gedaan om dit idee
van maatschappelijke voorbestemming de wereld uit te helpen. Het
onderwijs werd beschouwd als het instituut dat iedereen gelijke kansen
bood. Als iedereen van de welvaart zou kunnen meeprofiteren zou er
vanzelf een einde komen aan onmaatschappelijk gedrag. Niets blijkt
minder waar. In pogingen om verklaringen te vinden, krijgt ‘het nest’ vaak
toch weer de schuld. Maar zo simpel ligt het niet.
De afgelopen jaren is in de praktijk, het onderzoek en het beleid veel
aandacht besteed aan de oorzaken van verschillende vormen van
maatschappelijke uitval onder jongeren. Ontwikkelingspsychologen,
10