opmaak Tiecelij° - Reynaertgenootschap

399
den ‘ingefluisterd’. Balduk maakt deel uit van de ‘marginale’ maar kleurrijke Zijstraat,
die leeft bij de gratie van haar eigen regels. Buysse komt trouwens, behalve in
Schoppenboer (1898), later terug op die ‘beruchte en alomgeduchte boevenbende
van vroeger’ in onder meer De dood van Donder De Beul (1927) en (het nooit
gebundelde) Donder De Beul. 2
Als er in de Nederlandse letteren één personage mag bogen op een terechte
afkeer bij de lezer, dan wél Batavus Droogstoppel in Multatuli’s Max Havelaar
(1860). Toch heeft zelfs deze ‘makelaar in koffie, verpersoonlijking van alles wat
inhalig, bekrompen, plat en gemeen is die reputatie niet helemaal verdiend’. 3 In een
badinerende column, eerder gepubliceerd in Het Parool op 7 september 1974, gaat
W.F. Hermans op zoek naar argumenten om Droogstoppel voor te stellen als ‘een
miskende verzetsheld’. Wat hij opgiet, is sterke koffie, en die is wellicht niet voor
iedereen even drinkbaar. Maar het moet gezegd dat ook Droogstoppel aanspraak
mag maken op meer egards. ‘Hij moet op zijn manier een dromer geweest zijn,
Batavus, een man met, ondanks alles, een grote dorst naar wat anders dan koffie:
hij was eerzuchtig’. Natuurlijk steunt Hermans’ pleidooi in grote mate op de gedachte
dat Droogstoppel een man van vlees en bloed is, die uit het boek het werkelijke
leven is ingestapt. Natuurlijk is niet alles voor waar aan te nemen in zijn betoog,
maar dat hij ondanks alles ‘wel een realist is die overhoop ligt met de romantiek’,
daar valt weinig op aan te merken.
Er zijn in de Nederlandse letteren maar weinig personages die een soortnaam zijn
geworden. Dat is Droogstoppel in ieder geval wél overkomen/gelukt. Wie iemand
een droogstoppel noemt, denkt daarbij zelfs niet noodzakelijk (meer) aan het literaire
voorbeeld. Het is een beetje verwonderlijk dat met de vossennaam niet hetzelfde
is gebeurd, behalve in de Franse literatuur en vanzelfsprekend in kringen van
Reynaerdofielen. Daar gelden ‘reynaert/renard’ en ‘vos’ als quasi-synoniemen. 4
Bovendien kan ik me niet van de indruk ontdoen dat over hém, de éne, wáre vos
steevast met de nodige warmte en sympathie wordt gesproken. Deze vos is het
troetelkind van alle hartstochtelijke Reynaertlezers. De hamvraag blijft, na zoveel
jaren exegese en academische bespiegelingen, waarom dat zo is. Valt Reynaerts
reputatie toe te schrijven aan het zo geroemde oersterke verhaal? Daar is iets voor
te zeggen, want bijna alle beproefde parameters die spanning genereren, zijn in het
(leugen)verhaal terug te vinden. Dat heeft Rik van Daele overtuigend aangetoond
in zijn doctoraalscriptie. Hij concludeert: ‘De Reynaertdichter (…) bouwt de verleiding
langzaam op. Hij neemt de toehoorders in vertrouwen, hij bouwt de spanningsmomenten
op, hij retardeert, hij noemt zonder prijs te geven’. 5 Toch zijn er veel
spannender verhalen geschreven waarvan het hoofdpersonage die faam niet
geniet. Dankt Reynaert zijn sympathie aan de evenwichtige structuur van het verhaal,
waarin de vos gaandeweg álle aandacht naar zich toe zuigt? Mag Reynaert
op zoveel eerbetoon rekenen omdat de literaire taal van Willem en vooral de ‘scone
tale’ van Reynaert zelf zo onovertroffen zijn? Wie zou het, na alle gedane studies
van Lulofs, Janssens, Wackers, Bouwman e.a., nog betwijfelen? En wat te denken
van de parodische slagkracht van het dierenverhaal, dat in één klap veel grotere
epische voorbeelden onderuit haalt?
Zo zijn er wel meer motieven aan te voeren om de vos voor lief te houden. Ik
geloof dat zelfs een niet helemaal ernstig bedoeld onderzoek naar de aaibaarheid
van Reynaert altijd uitkomt bij de herkenbaarheid van het beest. 6 Wie het epos
graag (her)leest, doet dat wellicht om allerlei redenen, maar niet in de laatste plaats
omdat hij zich in de vos niet alleen herkent, maar vooral wénst te herkennen. Ook
Tiecelijn, 20, 2007