Een nieuw profiel voor de leraar kleuteronderwijs en - Vakgroep ...

ook moeten nadenken over hun eigen culturele,
maatschappelijke en levensbeschouwelijke standpunten,
waarden en normen. Argumentatie, debat
en dialoog, begrippen die thuishoren in een democratische
samenleving, zijn ook werkinstrumenten
voor de lerarenopleiding. Met elkaar in gesprek
gaan rond maatschappelijke thema’s (ethische
reflectie), rond situaties (kritische momenten) die
zich hebben voorgedaan tijdens een stageperiode,
of rond situatieschetsen die de lerarenopleider
voorbereidt, nodigt studenten uit om na te denken
over de eigen opvattingen, alternatieven te
bedenken, aandachtig te luisteren naar anderen,
andere perspectieven en betekenisverleningen te
ontdekken.
Reflecties van een stagebegeleider
Een studente geeft les over ‘risico’s nemen en
verantwoordelijkheid dragen’. Doorheen het
klasgesprek komen de kinderen tot een aantal
taken die ze thuis opnemen. Enkele kinderen
geven aan hiervoor betaald te worden. De
studente gaat hierop in en vraagt voor welke
taken ze geld krijgen. Daarna gaat ze over
naar een ander onderwerp. In de nabespreking
probeer ik met haar dieper in te gaan
op wat er gebeurde. Betekent verantwoordelijkheid
nemen in een gezin automatisch dat
daar een materiële beloning moet aan vasthangen?
Welke waarden en normen geven
we kinderen mee, moeten we dit niet in vraag
stellen, …? Ik heb eigenlijk niet de indruk gekregen
dat de studente begreep waar ik het
over had …
Leren dialogeren en leren argumenteren hebben
hun plaats gekregen in de lerarenopleidingen. Ze
bevorderen reflectie, laten toe de eigen opvattingen
over onderwijs te expliciteren. De lerarenopleiding
heeft hierbij ook een voorbeeldfunctie
voor het onderwijs. Waardeopvoeding en levensbeschouwelijke
vorming hebben een plaats in de
competenties die de lerarenopleiding beoogt bij
de studenten. Hierbij is er vooral aandacht voor de
praktijk van de klas en de school waar de studenten
zichzelf in leren situeren tijdens hun stages.
Tegelijk wordt verwacht dat zij de theoretische
kennis gebruiken om de diverse schoolcontexten
en ervaringen te analyseren. Om zoveel mogelijk
van concrete ervaringen te kunnen uitgaan,
vragen de lerarenopleidingen dat de studenten
hun ervaringen optekenen in een logboek (vaak
als opstap naar een portfolio). Intervisie waarbij
studenten elkaar ondersteunen in hun reflectie
is een heel belangrijke werkvorm geworden in de
lerarenopleiding.
2.2.5 De leraar als persoon
Er ligt kracht in de waardeopvoeding bij de
leraar als model, als voorbeeld. De leraar wordt
verondersteld zelf moreel te handelen. Er kan
bijvoorbeeld geen eerlijkheid van kinderen worden
verwacht, als zij het gevoel hebben dat ze zelf niet
eerlijk worden behandeld door de leraar. Gedragsuitingen
en opvattingen van de leraar kunnen
kinderen al dan niet stimuleren in hun morele
ontwikkeling. Het gaat hierbij uiteraard niet alleen
om de individuele leraar. De gehele morele cultuur
van de school (het schoolklimaat) wordt geacht
van hoge kwaliteit te zijn. Zo kunnen er geen
democratische waarden worden verkondigd, als er
op school geen kansen zijn op inspraak, mogelijkheden
tot kritische inbreng, voorbeelden van
solidariteit, enzovoort. Voorwaarde bij dit proces
van waardestimulering is opnieuw dat leraren zich
bewust zijn van hun impact, dat zij de kinderen
daarop ook wijzen en hen vooral bewustmaken
van het waarom van hun eigen handelingen. Het
gaat dus om meer dan alleen maar voorbeeld zijn.
Het voorleven van waarden en het communiceren
over waarden dienen samen te gaan.
Het is duidelijk dat de aandacht voor de sociale
en affectieve doelstellingen van het onderwijs en
de waardeopvoeding bij de aspirant-leraar een reflectie
vraagt op het eigen pedagogisch handelen.
Hoe ga ik om met de kinderen? Heb ik aandacht
voor hun basisbehoeften? Is er voldoende wederkerigheid,
enzovoort. Pedagogische reflectie
vereist inzicht in het eigen waardepatroon.
Pedagogisch handelen raakt de ethiek van het
leraarschap (wat behoor ik te doen en waarom?).
Op die morele verantwoordelijkheid bereiden
lerarenopleidingen hun studenten doelbewust
voor.
Pedagogische reflectie vertrekt vanuit een drieluik
(Verkuyl, 2002):
1 Wie ben ik als leraar? (Wat zijn mijn opvattingen?
Waar sta ik voor? Wat zijn mijn waarden
en idealen?).
2 Wie zijn mijn leerlingen? (Wat zijn hun interesses?
Wat is hun achtergrond? …)
35