Een nieuw profiel voor de leraar kleuteronderwijs en - Vakgroep ...

2.5 Typefunctie 5:
de leraar als innovator, onderzoeker
De leraar kan:
✓ resultaten van onderwijsontwikkelingswerk
en vernieuwende elementen aanwenden en
aanbrengen;
✓ kennisnemen van toegankelijke resultaten
van onderwijsonderzoek relevant voor de eigen
praktijk;
✓ het eigen functioneren in vraag stellen en bijsturen.
2.5.1 Leren uit ervaringen en door
samenwerking
Leraar worden eindigt niet bij een lerarenopleiding.
De kennis over onderwijs verandert zo snel
en het onderwijs als werkveld is zo complex, dat
lerarenopleidingen vooral moeten werken aan basiscompetenties
die de beginnende leraar startbekwaam
maken en waarbij hij mits aanvangsbegeleiding
kan doorgroeien naar de competenties van
het beroepsprofiel. Daarnaast is het hun plicht te
focussen op algemene vaardigheden en op een gerichtheid
op levenslang leren, in de vakliteratuur
ook wel doorgroeicompetentie genoemd, opdat de
leraar zich verder zou blijven bekwamen.
Om hun verantwoordelijkheid voor kinderen ten
volle te kunnen nemen, worden leraren verondersteld
zichzelf en hun onderwijspraktijk voortdurend
te bevragen, bij te sturen en vernieuwende
elementen aan te wenden. Nascholing en zelfstudie
zijn onlosmakelijk verbonden met dit proces
van levenslang leren, maar leraren leren ook heel
veel door te reflecteren op de ervaringen van iedere
dag, door stil te staan staan bij de reacties en
signalen van leerlingen, ouders, collega’s en door
die ervaringen te betrekken op de eigen opvattingen
en de bredere (onderwijskundige en pedagogische)
referentiekaders. Hierdoor ontwikkelt de
leraar nieuwe handelingskennis, ontwikkelt hij
een breder handelingsrepertoire en krijgt steeds
beter greep op zijn eigen functioneren, met als
doel steeds beter in staat te zijn de onderwijsdoelstellingen
te realiseren. Reflectief ervaringsleren is
een sleutelbegrip in dit proces van professionele
ontwikkeling (Kelchtermans, 2001). Reflectie, een
metacognitieve vaardigheid zoals we die ook van
leerlingen verwachten (zie: ‘de eindtermen leren
leren’), laat de leraar toe zijn eigen leerproces
en dus zijn eigen professionele ontwikkeling te
sturen.
In het eerste hoofdstuk hebben we er op gewezen
dat er opnieuw meesterschap van leraren wordt
verwacht. Meesterschap kunnen we omschrijven
als de mate waarin iemand, steunend op de eigen
competenties en zonder de eigen identiteit te
verliezen, een adequaat antwoord kan geven op
de uitdagingen en vragen van de omgeving (kind,
school en maatschappij). Meesterschap wordt getypeerd
door adequaat professioneel gedrag, maar
eveneens door een bewustzijn van de eigen capaciteiten,
een reflectieve, onderzoekende houding
en een engagement om de eigen competenties
te blijven ontwikkelen. De verantwoordelijkheid
voor professionele groei wordt in de beroepsprofielen
gelegd bij de leraar zelf, zonder afbreuk te
doen aan het feit dat professionele ontwikkeling
ingebed is in de interactie met de kinderen, de
collega’s en de schoolcontext. Onderzoekend,
samenwerkend leren is een belangrijk kenmerk
van professionele autonomie. Ervaringen en kennis
worden ter discussie gesteld en uitgewisseld met
collega’s. Zo wordt kennis geactualiseerd en wordt
nieuwe kennis gecreëerd. Opnieuw zien we de
parallel met de onderwijsvisie die de beroepsprofielen
schraagt. De leraar die krachtige leeromgevingen
ontwikkelt om zijn leerlingen in hun
leerprocessen te kunnen begeleiden, staat zelf
model in het actief, samenwerkend leren binnen
de school en is gemotiveerd om nieuwe dingen uit
te proberen.
2.5.2 Leren reflecteren in de
lerarenopleiding
De ontwikkeling van reflectieve vaardigheden en
vooral een reflectieve houding staat centraal in de
lerarenopleidingen. De huidige opleidingsdidactiek
wordt gestuurd door een onderzoeksgerichte,
probleemgeoriënteerde benadering. In deze benadering
ligt de focus op de ontwikkeling van een
onderzoekende houding en op vaardigheden van
kritische reflectie, waaronder waarnemen, vergelijken
en analyseren. Onderzoeken, in de ruime zin
van het woord, betekent gebeurtenissen, situaties,
41