Een nieuw profiel voor de leraar kleuteronderwijs en - Vakgroep ...

2.10 Typefunctie 10:
de leraar als cultuurparticipant
De leraar kan:
✓ actuele maatschappelijke thema’s en ontwikkelingen
onderscheiden en kritisch benaderen
op de volgende domeinen: het sociaal-politieke,
het sociaal-economische, het levensbeschouwelijke,
het cultureel-esthetische en
het cultureel-wetenschappelijke domein.
Wanneer de leraar al de verschillende typefuncties
opneemt zoals hierboven beschreven, dan houdt
dit ook in dat de leraar zich bewust is van zijn verantwoordelijkheid
ten aanzien van de maatschappij.
De genoemde typefuncties komen samen in de
leraar als cultuurparticipant.
2.10.1 De verbondenheid van onderwijs en
maatschappij
De leraar als cultuurparticipant verwijst naar
de verbondenheid van het onderwijs met de
maatschappij. Het onderwijs heeft duidelijk een
maatschappelijk mandaat. Het kwalificeert jonge
mensen, rust hen uit met kennis en vaardigheden,
waarden, interpretatiekaders en attitudes. Het
onderwijs ontwikkelt competenties die leerlingen
nodig hebben om zichzelf te kunnen ontplooien,
om zelfstandig te kunnen oordelen en handelen
in sociale situaties, om zich met andere woorden
te kunnen integreren in de maatschappij. Die opdracht
sluit aan bij de emancipatorische onderwijsvisie
die aan de basis ligt van de eindtermen en
ontwikkelingsdoelen, een onderwijsvisie die in de
richting wijst van een maatschappij-innoverende
rol. Ze is gericht op het begeleiden van kinderen
en jongeren tot verantwoordelijkheid, mondigheid,
zelfrealisatie en kritische zin, binnen de
contouren van een democratische samenleving.
Hierbij wordt uitgegaan van ‘de mens als knooppunt
van relaties’ (Wielemans, 1993), want zowel
de emancipatie van het individu als van de samenleving
in zijn geheel worden beoogd.
De verbondenheid tussen onderwijs en maatschappij
vloeit evenwel niet alleen voort uit de
maatschappelijke functies die het onderwijs heeft.
Leraren en leerlingen ondergaan dagelijks de
invloeden van de maatschappij en reageren erop.
Zij zijn, zoals Wielemans (2000) het uitdrukt ‘beschreven’
met maatschappij, maar zij zijn ook in
staat tot ‘kritische distantie’. Dit actieve proces van
socialisatie geeft vorm aan hun persoonlijkheid.
Leraren en leerlingen komen met die persoonlijkheid
in de klas en brengen door interactie en
discussie een proces van betekenisgeving op gang
(zie: ‘de leraar als begeleider van leerprocessen’
en ‘de leraar als opvoeder’). Uitgaan van die dynamiek
geeft mogelijkheden aan het onderwijs om
een eigen pedagogische invulling te realiseren,
geeft mogelijkheden om cultuur en maatschappij
bespreekbaar te maken.
2.10.2 Geen bijkomende rol
De pedagogische visie die het beroepsprofiel van
leraren leidt, gaat ervan uit dat er maatschappelijke
ontwikkelingen zijn die niet toelaten dat het
onderwijs aan de zijlijn staat. Sommige ontwikkelingen
passen trouwens niet binnen de emancipatorische
onderwijsvisie, zijn tegenstrijdig aan
elkaar of kunnen niet met elkaar worden verzoend.
Denken we bijvoorbeeld aan de tegenstrijdigheden
met betrekking tot technologie en ecologie of aan
de kennisexplosie enerzijds en het achterstellen
van bepaalde groepen van de samenleving anderzijds.
Kansarmoede, milieuvervuiling, racisme,
emotionele verwaarlozing van kinderen, … horen
niet thuis in een samenleving waarin het welzijn
van alle leden van die samenleving voorop staat.
Via de voorbeeldfunctie die de leraar heeft, de
leerinhouden die de leraar aanreikt, via de waarden
en de emoties die hij in de klas bespreekt, via
de vaardigheden die leerlingen ontwikkelen, via de
materialen die in de klas gebruikt worden, enzovoort,
worden cultuur en maatschappij bespreekbaar
gemaakt. Zo nemen leraren hun verantwoordelijkheid
ten aanzien van de maatschappij ter
harte. De innoverende kracht van het onderwijs
zit dus in de dialoog die de leraar in de klas en
op school op gang brengt, geïnspireerd door de
maatschappelijke omgeving waar de school deel
van uitmaakt. Door zich binnen die omgeving te
positioneren en te engageren neemt de leraar zijn
rol als cultuurparticipant op. Op het belang van
het bespreekbaar maken van waarden hebben we
vooral gewezen bij de beschrijving van ‘de leraar
62