Een nieuw profiel voor de leraar kleuteronderwijs en - Vakgroep ...

achtergrond doet ons oog hebben voor het feit
dat het niet zozeer gaat om wel of geen reflectie,
maar wel om het onderscheid tussen zwakkere
en sterkere vormen van reflectie en een onderscheid
tussen de verschillende niveaus waarop de
reflectie verloopt. Reflecteren gebeurt immers niet
altijd systematisch, blijft vaak impliciet of onbewust.
Alleen wanneer het reflecteren bewust en
systematisch gebeurt, wordt er ook systematisch
en bewust geleerd. Pas dan is er sprake van professionele
ontwikkeling, omdat de leraar dan bewust
die nieuwe kennis gebruikt om tot beter handelen
te komen.
Systematisch reflecteren is niet iets waar studenten
zomaar toe komen. Dit moet geleerd worden.
Hierbij maken we een onderscheid tussen reflecteren
op de eigen praktijkervaringen en het meer
algemeen kritisch reflecteren 1 .
Een voorbeeld van reflectie in functie van een
optimalisering van het onderwijsgedrag
Ik merkte dat de kinderen zich verveelden en
door elkaar gingen praten tijdens het kringgesprek.
Ewaut vertelde uitvoerig over het jonge
katje dat hij had gekregen. Enkele kinderen
merkten op dat ze thuis ook een katje hadden
en wilden ook hun verhaal kwijt. Ik voelde me
daar niet goed bij omdat ik de kinderen moeilijk
naar elkaar kon laten luisteren. Kan ik niet
beter het kringgesprek algemener houden
waarbij alle kinderen een korte tussenkomst
mogen doen of kies ik voor een beurtrol in
het kringgesprek zodat elke dag enkele kinderen
uitvoeriger aan het woord kunnen zijn?
Een volgend kringgesprek wil ik zeker starten
met het nog eens duidelijk maken van de afspraken.
Ik moet duidelijker afspraken maken
en deze consequent doen nakomen. Wie de
klaspop in de armen neemt mag zijn verhaal
doen. Wie echt veel te vertellen heeft wil ik in
de loop van de dag persoonlijk hierover aanspreken
zodat hij zijn verhaal echt kan doen
aan de juf.
Steunend op een onderwijsvisie, die kindgericht is
maar die ook gelooft in het bouwen aan een betere
maatschappij, aan een maatschappij waarin
democratische waarden voorop staan, stimuleren
de lerarenopleiders de studenten om stil te staan
bij de keuzes die ze maken. Dit is de morele dimensie
bij het reflecteren, een niveau van kritische
reflectie waarin ethische en morele criteria in overweging
worden genomen. Het betreft de ethiek
van het leraarschap waar we hierboven reeds op
geattendeerd hebben (zie: ‘de leraar als opvoeder’).
Op dit niveau wordt de relatie gelegd tussen
wat in het onderwijs, de klas en de school gebeurt
en de bredere context van de maatschappij.
Enkele voorbeelden van vragen, probleemstellingen
op niveau van de student (nadenken
over het eigen onderwijsgedrag)
Hebben de kinderen later wel iets aan de verhalen
en sprookjes die ik hen vertel en waar
we tal van activiteiten laten op aansluiten?
Moet ik hen confronteren met probleemsituaties
in de wereld die ze wellicht oppervlakkig
opnemen in de media? Kan het consumptiegedrag
op school kritisch benaderd worden
binnen het lerarenteam?
Op dit hoogste niveau van reflectie worden zowel
de onderwijsact zelf als de context van het onderwijzen
in vraag gesteld. Het gaat om de verheldering
van veronderstellingen die onderliggend zijn
aan het onderwijs en onderwijshandelingen maar
ook verheldering van vooropgestelde waarden
en gerealiseerde effecten. Er wordt een betere
afstemming beoogd tussen het eigen handelen
en de algemene doelstellingen van het onderwijs.
Studenten worden hierin ondersteund om door
bijvoorbeeld discussies in de lerarenopleiding of
door het schrijven van een essay, stil te staan bij
die ruimere maatschappelijke doelstellingen. Voorbeelden
van probleemstellingen zijn emancipatie,
sociale rechtvaardigheid, gelijkheid, ... Geven wij
alle leerlingen voldoende kansen? Willen wij een
samenleving waarin mensen omwille van hun
anders-zijn systematisch uitgesloten worden?
Indien neen, welke gevolgen heeft dat voor onderwijs
en voor mijn eigen opstelling als leraar in het
onderwijs?
In de lerarenopleiding worden verschillende methodieken
gebruikt om de reflectie bij de student
omtrent het eigen onderwijsgedrag op gang te
brengen. Studenten kunnen een logboek bijhouden
waarin ze kritische incidenten of succeservaringen
beschrijven. Hierin wordt aandacht besteed
aan de emoties, de gevoelens die de student
1
In de vakliteratuur wordt dieper ingegaan op deze verschillende niveaus van reflectie.
In deze brochure houden we ons aan deze tweedeling.
43