ankara il çevre durum raporu - çevresel etki değerlendirme ...

2005 ÇEVRE DURUM RAPORU
de deterjanlarda katkı maddesi olarak kullanılan ve yüzey aktif maddelerin etkinliğini
arttırma özelliği olan sodyum tripolifosfat (STPP) olup, kullanımında çeşitli kısıtlamalar ve
yasaklamalar söz konusudur. Katkı maddelerinin birinci görevi suyu yumuşatmaktır. Bu
amaçla ülkemizde yaygın olarak kullanılan STPP katkı maddesinin başlıca avantajlı
yönleri;
a. Yüzey aktif maddelerinin etkinliğini arttırması
b. Kiri dağıtabilmesi
c. pH’yı ayarlayabilmesi
d. Çökelti oluşturmaması
e. Kolayca suda çözülebilmesi’dir.
Yukarda sayılan avantajları nedeniyle diğer tüm katkı maddelerine tercih edilen
STPP, ana madde olarak fazla miktarda fosfor içermesi nedeniyle önemli çevre sorunlarına
yol açmaktadır. Çünkü STPP (sodyum tripolifosfat), içerdiği yüksek düzeydeki P
nedeniyle sulardaki alglerin çoğalmasını artırmakta ve alglerin dekompozisyonu sonucu
suyun oksijeni azalmaktadır. Bu nedenle batı Avrupa ve Amerika Birleşik Devletleri’nde
STPP’ın deterjanlarda kullanılan miktarının azaltılamsı kararlaştırılmıştır.
Deterjanlar konusunda Dünya Sağlık Teşlilatı’nın önerdiği limitlere göre içme
suyunda bulunabilecek anyonik deterjanlar 0.2 mg/1’yi geçmemelidir. Yine aynı kuruluşun
1984 yılında yayınladığı “İçme Suyu Kalitesi için Ana Hatlar” adlı yayında deterjanlar için
sınır değer verilmemekte, ancak içme suyunda köpük, tat ve koku meydana getirmeyecek
seviyede olması gerektiği belirtilmektedir.
Sentetik deterjanların organik kısmını teşkil eden yüzey aktif maddeler genellikle
kutupsal nitelik taşımayan bir hidrokarbon kısım ile kutupsal nitelikte anyonik, katyonik
veya iyonik olmayan fonksiyonel bir gruptan oluşmaktadır.
Anyonik yüzey aktif maddelerin fonksiyonel grubu genelde sülfat veya sülfonatları
içerir ve hidrokarbon zinciri düz olduğunda tümüyle biyolojik olarak parçalanırlar.
Deterjanlar canlılara içme suyu ile, ayrıca deterjanla kirlenmiş su ile yıkanan meyve
ve bitkiler ve çalkalanmadan kullanılan kaplarla geçebilir. Evlerde yıkanan kaplar
sonradan çalkalandığı zaman suya 0.2­1 ppm yüzey aktif madde verir.
Prensip olarak küçük çocuklarda görülen kazasal yutmalarda evde kullanılan
deterjanlar kesin olarak tehlikeli bir faktör olup, bu gibi kazalar sonucu zehirlenmelere çok
dikkat etmek gerekir. Deterjanlar deri altı iltihapları yapıp, deri üstünü tahrip etmektedir.
Tekstil sanayiinde kullanılan ve içinde yüzey aktif maddeler içeren deterjanlar insanlarda
dermatit oluşturmaktadır.
Deterjanlı sularda balık, boğulma belirtisi gösterir. 3 ppm’lik bir deterjan
konsantrasyonunun 12 haftada alabalıkların % 50’sini öldürdüğü bildirilmiştir. Ortamdaki
oksijen azalması zehir etkisini arttırmakta, suyun sertliği ve yumuşaklığı ise zehir etkisini
ortam koşullarına göre azaltmakta veya arttırmaktadır. Sert sularda zehir etkisinin
genellikle daha fazla olduğu bildirilmiştir.
128