UB skà rsla '98

á börnum.“ Á ríkisstjórnarfundi hinn 8. október samþykkti ríkisstjórnin að
frumkvæði ráðherra að að hrinda af stað átaki til þess að fækka slysum á börnum
þvingunarráðstafanir á meðferðarheimilum ríkisins fyrir unglinga og um
eftirlitsskyldu barnaverndaryfirvalda.
BLS
10
6.
Varðandi verkefni á árinu 1997 vil ég í fyrsta lagi nefna útgáfu á vegum embættisins
á skýrslu um kynferðislegt ofbeldi gagnvart börnum og ungmennum. Skýrslan hefur
það að markmiði að bera ákvæði íslenskra laga um kynferðisbrot gegn börnum,
meðferð slíkra mála og framkvæmd þeirra, saman við stöðuna í þessum málaflokki
í Danmörku, Noregi og Svíþjóð. Í kjölfar skýrslunnar sendi ég dómsmálaráðherra
tillögur mínar til úrbóta á almennum hegningarlögum, lögum um meðferð opinberra
mála, skaðabótalögum og lögum um greiðslu ríkissjóðs á bótum til þolenda afbrota.
Jafnframt mæltist ég eindregið til þess við félagsmálaráðherra að, á sviði barnaverndar,
yrði séð til þess að umbætur til handa þessum börnum yrðu bæði markvissar
og haldgóðar, og að þær næðu til landsins alls.
Í öðru lagi vil ég minnast á álitsgerð þá er ég sendi félagsmálaráðherra vorið 1997
en þar kemur fram sú skoðun mín að það athæfi að skerða frelsi unglings með því
að binda með límbandi hendur og /eða fótleggi hans stríði ekki einasta gegn þeim
markmiðum sem að er stefnt með vistun barna á stofnunum, heldur sé um að ræða
ómannúðlega og vanvirðandi meðferð í skilningi 1. mgr. 68. gr. stjórnarskrárinnar
og 3. gr. Mannréttindasáttmála Evrópu, sbr. og til hliðsjónar 37. gr. Barnasáttmála
Sameinuðu þjóðanna. Álit mitt kom í kjölfar dóms Héraðsdóms Reykjavíkur í
skaðabótamáli ólögráða stúlku, er vistuð hafði verið á Unglingaheimili ríkisins á
árinu 1993, en í niðurstöðu dómenda sagði berum orðum, að staðfest hefði verið
fyrir dóminum að framangreindum aðferðum hefði verið beitt þrisvar sinnum
gagnvart unglingum, er þar dvöldu, meðan á vistun stúlkunnar stóð.
Ítarleg greinargerð þeirra barst mér í júlímánuði á þessu ári. Í lok hennar eru helstu
niðurstöður dregnar saman og kemur þar m.a. fram að ekki hafi verið heimild að
lögum til að fjötra skjólstæðinga Unglingaheimilis ríkisins á höndum og fótum með
límbandi. Það er skoðun greinargerðarhöfunda að hvort sem aðgerðir þessar verði í
einstökum tilvikum skýrðar, sem hreinar neyðarráðstafanir eða ekki, og hvað sem
líði lagaheimild fyrir því að grípa til þeirra, þá skorti nokkuð á að sýnt hafi verið
fram á að beiting þeirra hafi stuðst við fagleg sjónarmið um framkvæmd slíkra
aðgerða. Það að fjötra unglinga með límbandi í meðferðar- eða uppeldislegum
tilgangi teljist því ólögmætt. Í greinargerðinni segir að ekki hafi verið sýnt fram á
að unglingar hafi verið fjötraðir með límbandi frá því að Stuðlar tóku til starfa í
upphafi árs 1996.
Í greinargerðinni kemur berlega í ljós að stjórnarnefnd Unglingaheimilis ríkisins og
félagsmálaráðuneytið hafi brugðist eftirlitsskyldu sinni í máli því, er varð kveikjan
að framangreindum afskiptum mínum. Sérstaklega er áréttað að þessari aðferð hafi
verið beitt áfram eftir að stjórnarnefndinni og ráðuneytinu varð kunnugt um að slíkt
viðgengist.
Greinargerðin sýnir og sannar, svo ekki verður um villst, að brýn þörf var á að skoða
með gagnrýnum hætti þennan þátt barnaverndar. Komið hefur í ljós að þar er víða
pottur brotinn og þörf er á gagngerum endurbótum. Félagsmálaráðherra hefur þegar
falið sérstakri nefnd að taka núgildandi lög um vernd barna og ungmenna til
heildarendurskoðunar. Um leið og ég lýsi yfir ánægju minni með þetta framtak
ráðherra vænti ég mikils af störfum þessarar nefndar.
BLS
11
Með skírskotun til þessa taldi ég nauðsynlegt að félagsmálaráðherra léti kanna með
óyggjandi hætti hvort unglingar, sem vistaðir hefðu verið á meðferðarstöð ríkisins
fyrir unglinga að Stuðlum eða öðrum meðferðarheimilum hefðu verið beittir þar
þeim aðferðum sem að framan er lýst. Sérstaklega fór ég fram á að skoðað yrði
hvort slíkar aðferðir væru enn viðhafðar á þessum stofnunum. Þá taldi ég og rétt að
kannað yrði hvort barnaverndaryfirvöld hefðu í þessum efnum brugðist eftirlitsskyldu
sinni, sbr. IX. kafla laga nr. 58/1992.
Ritað í septembermánuði 1998.
Í framhaldi af þessu fól félagsmálaráðherra þeim Davíð Þór Björgvinssyni,
prófessor og Nönnu K. Sigurðardóttur, félagsráðgjafa að taka saman greinargerð um
SKÝRSLA UMBOÐSMANNS BARNA FYRIR ÁRIÐ 1997 SKÝRSLA UMBOÐSMANNS BARNA FYRIR ÁRIÐ 1997