UB skà rsla '98

BLS
118
Lög um meðferð opinberra mála nr. 19/1991
1. Skýrslutaka dómara af barni utan réttar
Í Danmörku, Svíþjóð og Noregi er reynt að haga framkvæmd við yfirheyrslu barns,
sem þolanda kynferðisbrots með þeim hætti að það þurfi ekki að koma fyrir dóm við
aðalmeðferð máls og gefa skýrslu.
Ég tel afar brýnt að hér á landi verði tekið upp í lög um meðferð opinberra mála
ákvæði, er mæli fyrir um skýrslutöku dómara utan réttar yfir barni, sem orðið hefur
fyrir kynferðislegri misnotkun. Þannig verði börn vernduð gegn endurteknum
yfirheyrslum ólíkra aðila jafnframt því sem rannsóknarhagsmunir verði tryggðir.
Tillaga mín er sú að meginreglan samkvæmt lögum um meðferð opinberra mála
verði sú að lögregla skuli ávallt leita til dómara með beiðni um yfirheyrslu þegar
grunur leikur á að barn hafi verið beitt kynferðislegri misnotkun. Dómara ber að
stjórna skýrslutökunni, en hefur heimild til að fela framkvæmd hennar að öðru leyti
í hendur sérfræðingi. Tilkynna ber sakborningi eða lögmanni hans um skýrslutökuna
og gefa verjanda kost á að vera viðstaddur yfirheyrsluna.
Jafnframt geri ég þá tillögu að samkvæmt nefndu lagaákvæði verði heimilt að mæla
nánar fyrir um það í reglugerð hvernig skuli staðið að skýrslutöku yfir barni.
Í reglugerðinni mætti m.a. kveða á um að skýrslutakan fari fram eins fljótt, og á eins
óformlegan hátt, og unnt er. Skýrslutakan fari fram í sérstöku herbergi, þannig
útbúnu að barni, sem ætlað er að yfirheyra, líði þar eins vel og kostur er. Í þessu
herbergi verði til staðar myndbands- og hljóðbandsupptökutæki, gegnsær spegill,
leikföng o.fl. Sem fæstir verði viðstaddir hana; dómari, sérfræðingur (s.s. geðlæknir,
sálfræðingur eða lögreglumaður eða –kona), fulltrúi barnaverndarnefndar,
verjandi sakbornings, fulltrúi ákæruvalds og eftir atvikum löglærður talsmaður
barnsins og/eða foreldri þess.
Í 1. mgr. 15. gr. laga um meðferð opinberra mála er að finna heimild til að hljóðrita
framburð vitnis eða taka upp á myndband. Engri samræmdri framkvæmd er fyrir að
fara í þessu efni og er það undir ákvörðun einstakra dómara komið hvernig henni er
háttað. Það er að mínu mati ekki forsvaranlegt að dómarar framkvæmi skýrslutökuna
hver á sinn hátt án þess að samræmi sé í málum af sama toga. Brýnt er að slík
ákvæði sé að finna í reglugerð.
Mikilvægt er í þessu sambandi, að til staðar verði við alla héraðsdómstóla landsins
sérstök aðstaða, þar sem unnt verði að yfirheyra börn í vingjarnlegu og eðlilegu
umhverfi.
2. Talsmaður brotaþola
Í Danmörku, Noregi og Svíþjóð á barn, sem þolandi kynferðisbrots, lögmæltan rétt
til að fá löglærðan talsmann. Hann hefur það hlutverk að aðstoða barnið á öllum
stigum málsins og gæta hagsmuna þess í hvívetna m.a. með því að setja fram
bótakröfur. Hér á landi eiga börn ekki þennan sjálfsagða rétt.
Tillaga mín er sú að í lögum um meðferð opinberra mála verði kveðið á um rétt
barna, sem þolenda kynferðisbrota, til að fá aðstoð lögmanns til að gæta hagsmuna
sinna strax á rannsóknarstigi, og að kostnaður vegna þessa greiðist úr ríkissjóði.
Hlutverk talsmanns verði nánar skilgreint í lögum eða reglugerð.
Sjá nánar III. hluta skýrslunnar.
Ákvæði 26. gr. skaðabótalaga nr. 50/1993
Þolendur kynferðisbrota eiga rétt til miskabóta á grundvelli 26. gr. skaðabótalaga.
Fyrir liggur að ekki eru til staðlaðar reglur um ákvörðun bótafjárhæðar miskabóta
samkvæmt nefndri lagagrein heldur fer ákvörðun bótafjárhæðar eftir mati dómstóla
hverju sinni.
Í álitsgerð þeirri, er ég sendi yður með bréfi, dagsettu 16. janúar 1997, kemur fram
sú ótvíræða skoðun mín að nauðsyn beri til að breyta ákvæði 26. gr. skaðabótalaganna
á þann veg, að inn í texta þeirra laga verði tekið ákvæði, sem tilgreini þau
atriði, er sérstök áhrif skulu hafa við ákvörðun bótafjárhæðar, samkvæmt nefndri
lagagrein, í kynferðisbrotamálum gegn börnum. Í álitsgerð minni eru nefnd atriði,
sem almennt eru til þess fallin að hafa áhrif á hversu alvarlegar afleiðingar brot
hefur fyrir brotaþola, svo sem eðli verknaðarins, hversu lengi misnotkun hefur
varað og ekki síst hvort um sé að ræða misnotkun ættartengsla eða trúnaðartengsla.
Þessi áskorun mín og tillaga er hér með ítrekuð.
Lög nr. 69/1995 um greiðslu ríkissjóðs á bótum til þolenda afbrota
Í III. kafla þessara laga eru tilgreind þau skilyrði sem bótagreiðsla ríkisins er háð
og fjárhæð bóta. Samkvæmt ákvæðum laganna er það skilyrði fyrir greiðslu bóta að
brot, sem tjón taki til, hafi án ástæðulauss dráttar verið kært til lögreglu og að
BLS
119
SKÝRSLA UMBOÐSMANNS BARNA FYRIR ÁRIÐ 1997 SKÝRSLA UMBOÐSMANNS BARNA FYRIR ÁRIÐ 1997