UB skà rsla '98

BLS
42
4.4. Einelti
Talsverð vinna var lögð í þetta verkefni á árinu, sem hófst með því að ég kallaði til
fundar við mig fjölmarga aðila sem vinnu sinnar vegna eru í daglegum samskiptum
við börn og unglinga. Tilgangur minn var að fá fram sem flest sjónarhorn á það
vandamál sem eineltið er, en einnig að kanna með hvaða leiðum væri best að vinna
gegn því. Þá vildi ég einnig kanna hvort ríkjandi væri sameiginlegur skilningur á
merkingu hugtaksins, hversu algengan og alvarlegan menn teldu vandann vera og
hvort grundvöllur væri fyrir samstarfi embættisins við einn eða fleiri af þeim
aðilum sem til voru kallaðir (sjá nánar kafla 1.4).
Það er niðurstaða mín að lokinni þessari fundahrinu að nauðsynlegt sé að varpa ljósi
á nokkur veigamikil atriði er varða einelti meðal barna. Nauðsynlegt er að skilgreina
nákvæmlega hugtakið einelti þannig að sameiginlegur skilningur ríki um merkingu
þess. Það er forsenda þess að hægt sé að afhjúpa og greina vandann. Þá er
nauðsynlegt að ákvarða hverjir
bera ábyrgð og eiga að hafa frumkvæði
að því að taka á einelti
þegar þess verður vart. Hér tel ég
að á skólanum hvíli mikil ábyrgð,
einkum í krafti þess að börn eru
skólaskyld lögum samkvæmt og
geta því engu ráðið um það hvort
þau sækja skóla eða ekki. Þátttaka
barnanna sjálfra tel ég að sé
afar mikilvæg þegar unnið er
gegn einelti meðal þeirra, en
einnig þarf að sjálfsögðu að koma
til víðtækt samstarf margra annarra
aðila. Á fundunum kom
einnig fram að fræðsluefni um
einelti fyrir kennara, foreldra,
skólastjórnendur og ekki hvað
síst nemendurna sjálfa, skortir
sárlega. Þá er ég þeirrar skoðunar
að nauðsynlegt sé að rannsaka
með vísindalegum hætti umfang
eineltis meðal barna í íslenskum
skólum.
Í kjölfar framangreindra funda sendi
ég menntamálaráðherra svohljóðandi
bréf, dagsett 20. maí 1997:
„Við verðum að hafa vakandi auga á því að skólasystkini
okkar verði ekki fyrir háði eða öðru aðkasti.
Þeir sem eru lagðir í einelti bera þess kannski
aldrei bætur svo það getur jafnvel eyðilagt líf
þeirra.“ – Guðlaugur Magnús, 14 ára, Ólafsfirði.
Eins og yður er kunnugt um hef ég
ákveðið að hefja á þessu ári skipulega
vinnu gegn einelti í skólum. Enda þótt
einelti sé vissulega að finna víðar en í skólum, er ég þeirrar skoðunar að
skólaskyldan sjálf leggi sérstaklega ríka ábyrgð á herðar skólakerfinu að sýna
frumkvæði í því að þróa aðferðir til þess að vinna gegn einelti. Börnum er skylt að
sækja skóla jafnvel þótt þeim geti liðið þar illa vegna eineltis í einhverri mynd.
Á undanförnum mánuðum hef ég átt fundi með fjölmörgum aðilum sem koma að
málefnum barna með einum eða öðrum hætti, en margir þeirra hafa hugleitt þessi
mál mjög gaumgæfilega og látið þau sig varða. Tilgangur þessara funda hefur verið
að fá sem flest sjónarmið varðandi einelti, þar á meðal að leita eftir hugmyndum um
hvað þurfi að gera til þess að komast að rót vandans þannig að unnt sé að þróa
aðferðir til þess að vinna gegn honum. Ég hef á fundum þessum orðið þess áskynja
að starfsmenn skólanna hafa miklar áhyggjur af því hversu algengt einelti er orðið,
og sums staðar er vissulega tekið á þessum málum af miklum myndarskap, bæði með
reglubundinni fræðslu og ráðgjöf til handa nemendum og foreldrum.
Að lokinni þessari fundahrinu sýnist mér hins vegar nokkuð ljóst að nauðsyn beri til
að skilgreina hvað í einelti felst, þannig að sameiginlegur skilningur ríki um hvað
hér er á ferðinni. Þá sýnist mér einnig jafn ljóst að kanna þurfi í grunnskólum
hvernig tekið er á einelti. Það virðist vera undir hælinn lagt hvernig skólastjórnendur
taka á ábendingu um slík tilfelli: Sums staðar tekur við fyrirfram ákveðið ferli
þar sem skólastjóri kallar til hóp nokkurra lykilaðila innan skólans, svo sem skólahjúkrunarfræðing,
námsráðgjafa, skólasálfræðing og umsjónarkennara. Málið fær
skipulega umfjöllun og allt kapp er lagt á að upplýsa það og aðstoða bæði þolanda
og geranda. Annars staðar koma bæði börn og foreldrar að lokuðum dyrum: Daufheyrst
er við ákalli barns sem lagt er í einelti, og foreldrar, eða aðrir fullorðnir, sem
vilja koma barninu til hjálpar reka sig hvarvetna á veggi. Enginn innan skólans
virðist líta á það sem skyldu sína eða ábyrgð að taka á málinu. Þegar verst lætur
neyðist fórnarlamb eineltis til þess að skipta um skóla, án þess að fjallað hafi verið
um vandamálið af nokkurri alvöru. Loks vil ég nefna að mikið skortir á að fræðsla
um þessi mál sé með skipulögðum hætti, jafnt til handa börnum sem fullorðnum.
Einkum tel ég brýnt að börnin sjálf fái fræðslu við hæfi og tel ég að nemendaráð
grunnskólanna geti verið kjörinn vettvangur hvað þetta varðar.
BLS
43
SKÝRSLA UMBOÐSMANNS BARNA FYRIR ÁRIÐ 1997 SKÝRSLA UMBOÐSMANNS BARNA FYRIR ÁRIÐ 1997