خاطره دیدار با امام

More documents

Recommendations

Info

صفحه | 56 شماره | 5 14 بهمن 94 MEHR NEWSAGENCY یادداشت
یا د د ا شت MEHR NEWSAGENCY صفحه | 57 شماره | 5 14 بهمن 94 نوشتاری از آیت اهلل جعفر سبحانی؛ آزادی وس ی له است نه هدف/‏ پدیده آزادى و م رزهاى آن متن پیش رو نوشتاری است از آیت اهلل جعفر سبحانی با موضوع آزادی و مرزهای آن که از نظر می گذرد؛ واژه آزادى از زيباترين واژه هايى است كه گوش بشر آن را ش نيده و ب ا آن ان س گرفت ه اس ت.‏ ت و گوي ى آزادى نش انه جَستن از قفس،‏ و رهيدن از زندان،‏ و گسستن قيد و بند بردگى است.‏ در اين صورت،‏ كدام انسان آزاده اى است كه به چنين شيوه اى از زندگى عشق نورزد،‏ و قلبش براى آن نتپد،‏ و دلداده ى آن نباشد،‏ و چه بسا جان خود را در راه آن نبازد؟ در طول تاريخ،‏ پديده آزادى،‏ موقعيّت و منزلت خود را در قلوب انسان ها،‏ حفظ كرده،‏ و مى توان گفت عمرى،‏ به بلنداى عمر انسان دارد،‏ و شايد در جهان،‏ فردى پيدا نشود كه آن را نكوهش كند،‏ و يا بر ضدّ‏ آن تبليغ كند،‏ حتّى مستبدترين انسان ها براى تحكيم حكومت هاى استبدادى خود،‏ از همين واژه بهره مى گيرند و با مغالطه ها و خطابه هاى رنگين،‏ هر نوع محدوديتى را مايه ى تأمين آزادى قلمداد مى كنند و لذا در طول تاريخ،‏ از اين واژه بيش از هر واژه ى ديگرى بر ضدّ‏ آن استفاده شده است.‏ اين نوع سوء استفاده از آزادى،‏ حاكى از آن است كه نوعى ابه ام ب ر واقعي ت آن س ايه افكن ده ت ا آنج ا ك ه ض دّ‏ آزادى،‏ عين آن قلمداد مى شود.‏ از اين جهت،‏ بايد به تبيين معنى لغوى،‏ سپس به معنى اصطالحى آن پرداخت.‏ آزادى در لغت ‏»آزاد«‏ در زبان فارسى،‏ غالباً‏ در مقابل ‏»بنده«‏ به كار مى رود،‏ در لغتنامه دهخدا آمده است:‏ آزاد:‏ آن كه بنده نباشد،‏ حرّ،‏ ضد بنده،‏ مسعود سعد مى گويد:‏ بزرگ جشن است امروز مُلْك را مَلِكا *** كه شادمان است اين بنده و آزاد شاعر ديگرى مى گويد:ز بس جود او خلق را بنده كرد *** به جز سرو و سوسن،‏ كس آزاد نيست بايد گفت:‏ معنى لغوى آزاد گسترده تر از آن است كه در بيان فوق آمده است،‏ و آزاد در مقابل بنده،‏ يكى از مصاديق آن معناى گسترده است،‏ و لذا افرادى را كه به نظام،‏ و قيود و آداب سپاهيان و ساير ارباب مناصب مقيّد نباشند،‏ آزاد مى نامند.‏ از اين بيان مى توان نتيجه گرفت كه ‏»آزاد«‏ به معنى رها از قيد و ‏»آزادى«،‏ رهايى از هر نوع يا برخى التزام ها و قيود است.‏ آنچه مهم است،‏ تبيين معنى اصطالحى واژه آزادى،‏ در مكاتب مختلف سياسى است.‏ پيش از آن كه به برخى از تعريف ها بپردازيم،‏ دو نكته را يادآور مى شويم:‏ آزادى در روزهاى نخست،‏ در مقابل بردگى به كار مى رفت،‏ يعنى قدرت هاى بشرى،‏ انسان هاى ضعيف و ناتوان را از خانه و كاشانه خود به اسارت گرفته و بنده خود مى ساختند،‏ و از آنان به مقدار توان كار كشيده و به مقدار نياز ابتدايى،‏ خوراك و پوشاك آنها را تأمين مى كردند.‏ در يونان باستان،‏ واژه آزادى،‏ بر همين محور دور مى زد،‏ بردگى ضدّ‏ آزادى،‏ و آزادى نقطه مقابل آن بود،‏ ولى بر اثر مرور زمان،‏ واژه آزادى،‏ مفهوم وسيع ترى براى خود پيدا كرد تا آنجا كه در مكاتب غربى امروز،‏ مسأله آزادى عقيده،‏ آزادى بيان،‏ آزادى سرنوشت،‏ و غيره مطرح شده،‏ و مكتبى را پدي د آورده اس ت.‏ واژه آزادى از مفاهيم اضافى است واژه آزادى از مفاهيم اضافى است و در واقعيت آن نوعى نسبت نهفته است.‏ درست مانند مفهوم ‏»فوق«‏ و ‏»تحت«‏ است كه در واقعيت آن نوعى نسبت به ديگرى وجود دارد،‏ مثالً‏ طبقه دوم در يك ساختمان چند طبقه،‏ نسبت به طبقه زيرين،‏ فوق و نسبت به طبقه باالتر،‏ تحت ناميده مى شود،‏ و لذا در فلسفه اسالمى،‏ اين نوع مفاهيم را مفاهيم نسبى)ذات االضافه(‏ مى نامند كه در واقعيتِ‏ آن،‏ نوعى نسبت به غير نهفته است.‏ در واقعيت آزادى نيز عين اين اضافه و نسبت،‏ نهفته است،‏ زيرا جوينده آزادى،‏ از چيزى گريزان است و به چيز ديگرى پناه مى برد.‏ مثالً‏ فرض كنيد انسانى را براى پرداخت جريمه هاى بى جهت مجبور مى كنند،‏ او پيوسته جوياى فرار از اين زندگى پرفشار،‏ به سوى زندگى دور از الزام واختناق مى باشد،‏ و در اصطالح به بخش نخست ‏)آزادى از چيزى(‏ آزادى سلبى و به بخش دوم ‏)انتقال به چيزى(‏ آزادى ايجابى مى نامند.‏ بنابراين،‏ در هر آزادى بايد دو طرف مالحظه شود،‏ مثالً‏ اگر انسانى از چيزى بگريزد،‏ ولى نداند كه دنبال چه چيزى است،‏ در اينجا حقيقت آزادى جزء سلبى را دارا است ولى فاقد جنبه ايجابى است.‏ همچنين هرگاه به دنبال حالت جديد دوم باشد،‏ بدون اين كه در آن نسبت به حالت نخست نفرت ى داش ته باش د،‏ در اي ن م ورد واقعي تِ‏ آزادى،‏ فاق د ج زء سلبى است.‏ مالك گزينش چيست؟ انسان آزادى خواه،‏ از آنجا كه حالت موجود را با خواسته خود همسو نمى بيند،‏ پيوسته مى خواهد،‏ اين حالت را از دست بدهد و حالت ديگرى را كه با خواست او همسو است به دست آورد،‏ بنابراين،‏ آزاديخواه،‏ در تمام مراحل،‏ ولو با يك سلسله انديشه هاى غير صحيح،‏ وضع موجود را به صالح خويش ندانسته و پيوسته از آن مى گريزد تا حالت ديگرى كه آن را به سود خود و يا ملت خويش مى انگارد به دست آورد.‏ چيزى كه در اينجا مهم است،‏ سخن درباره عامل تعيين كننده صالحيت است و اين كه به چه ميزان،‏ حالت نخست،‏ با واقعيت او همسو نبوده و حالت دوم با او همسوست؟ اين نقطه در بحث هاى مربوط به آزادى بسيار مهم و اساسى است و تا اين عامل از نظر خرد مشخّ‏ ص نگردد،‏ آزادى مفهوم عقالنى پيدا نكرده و يك نوع آزادى جنگلى تلقّى مى شود.‏ در اينجا عواملى را مى توان تعيين كننده اين حالت دانست كه از آنها به مالک هاى گزينش تعبير مى كنيم:‏ مالك نخست:‏ گرايش هاى درونى ممكن است معيار و علت گريز از حالت نخست به حالت دوم،‏ گرايش هاى درونى معرّفى گردد،‏ و اين كه هر انسانى خواهان آزادى از هر قيد و بندى است كه براى او در مقام بهره گيرى از غرايز ايجاد محدوديت مى كند.‏ شكى نيست كه سركوب كردن تمايالت،‏ مساوى با نابودى انسان است،‏ و اگر تمايالت درونى،‏ با حيات و زندگى انسان،‏ ارتباط مستقيم نداشت،‏ دست آفرينش،‏ در نهاد او اين تمايالت را پديد نمى آورد،‏ ولى در عين حال نمى توان ارضاى غرايز را بدون قيد و شرط محور آزادى معرّفى كرد.‏ مثالً‏ آزادى بى چون و چرا در ارضاى تمايالت،‏ به قيمت نابودى اخالق و سنن اجتماعى تمام مى شود،‏ زيرا تمايالت انسان در گردآورى ثروت و مال وتحكيم موقعيت و قدرت،‏ حد و مرزى را نمى شناسد،‏ اگر بنا باشد محور آزادى رفع موانع از اشباع اين نوع از غرايز باشد،‏ نتيجه ى آن جز جنگ و نزاع و نابودى بشر و از بين رفتن ارزش هاى اخالقى،‏ چيز ديگرى نخواهد بود و لذا محور بودن تمايالت درونى را در آن حدّ‏ مى پذيريم كه اوّالً‏ بر سعادت انسان و ثانياً‏ بر سعادت جامعه لطمه اى وارد نكند.‏ آزادى در مصرف موادّ‏ مخدّر آزادى در مصرف موادّ‏ مخدّر،‏ يك نوع تمايل درونى است كه در جوان پديد مى آيد و لذت هاى آنى را غايت زندگى مى انديشد،‏ ولى چون چنين آزادى مايه تباهى شخصيّت و انسانيت اوست نمى تواند مالک جنبه ايجابى آزادى باشد.‏ گروهى از فزونى مال و ثروت،‏ و پايمال كردن حقوق ديگران،‏ بيش از هر چيزى لذت مى برند ولى نمى توان چنين گرايشى را تعيين كننده آزادى دانست.‏ بنابراين،‏ در اشباع غرايز بايد به تعديل آن پرداخت.‏ دو شرط تعديل اشباع غرايز ۱. به سعادت او لطمه اى وارد نكند.‏ ۲. موجب تضييع حقوق ديگران نشود.‏ مالك دوم گزینش:‏ آداب و رسوم مالک ديگر در تعيين گريز از نقطه اى به نقطه ى ديگر،‏ حفظ آداب و رسوم و به اصطالح فرهنگ ملت هاست،‏ و مبارزه با هر نوع عاملى كه در صدد محو فرهنگ ملت است.‏ در اينجا از تذكّر نكته اى ناگزيريم و آن اين كه:‏ آداب و رسوم ملّت ها نشانه ى اصالت و ديرپايى آنان در محيط زندگى و ميراث نياكان آنها است،‏ طبعاً‏ چنين رسومى،‏ محترم خواهد بود.‏ پيامبران آسمانى با فرهنگ و رسوم ملّت ها مخالفتى نداشتند،‏ حتّى پيامبر گرامى اسالم پس از فتح مكه،‏ آداب و رسومى كه در اداره ى كعبه بود،‏ حفظ كرد،‏ مثالً‏ مقام كليددارى كعبه را كه قبيله ى خاصّ‏ ى برعهده داشت،‏ تغيير نداد،‏ ولى آنچه كه مهم است اين كه آداب و رسوم بايد در همان چهارچوب مالک پيشين باشد:‏
Page 1 and 2:
مجله اندیشه مهر | شا
Page 3 and 4:
گفتگو MEHR NEWSAGENCY صفحه
Page 5 and 6: گزارش MEHR NEWSAGENCY 94 به
Page 11 and 12: گزارش MEHR NEWSAGENCY صفحه
Page 29 and 30: گفتگو MEHR NEWSAGENCY 94 به
Page 33 and 34: گفتگو MEHR NEWSAGENCY صفحه
Page 55: MEHR NEWSAGENCY صفحه | 55 شم
Page 59 and 60: یا د د ا شت MEHR NEWSAGENCY
Page 61 and 62: شت ا د د یا MEHR NEWSAGENCY
Page 75 and 76: MEHR NEWSAGENCY 94 بهمن 14 | 5
Page 79 and 80: تازه های کتاب MEHR NEWSA
show all

خاطره دیدار با امام

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?