BURSA’DA ZAMAN

Yrd. Doç. Dr. Sezai SEVİM / Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Tarih Bölümü Öğretim Üyesi
Fotoğraflar: Nilay Şahinkanat İlcebay
Vakıf Şehri;
BURSA
Bizans elinden fethedilerek kurtarılan Bursa’nın, Osmanlılar tarafından
Başkent edinilmesi ile beraber hızla geliştiği bilinmektedir. Bir şehrin de
kariyerinde yükselebileceği en üst seviye “başkent” yani âsitâne 1 olmaktır
zaten. Bu gelişmenin vakıf kurumları aracılığı ile gerçekleştirildiği zaten
kabul edilir. Böylelikle Bursa bir “Vakıf Şehir” haline de gelmiştir denilebilir.
Bu yazıda fetihten itibaren Bursa’nın bir Osmanlı Şehri olarak kazandığı
Kültür ve Medeniyet özelliklerini, birkaç vakıf örneği üzerinden incelemeyi
hedeflemekteyiz.
Osmanlılar tarafından fethinden önce Bursa,
yakınındaki iki büyük şehir olan Kostantinopolis(İstanbul)
ve Nicea(İznik) hatta Nicea Media(İzmit)’nın
gölgesinde kalarak pek gelişeme fırsatı
bulamamıştır. Osmanlıların bölgeye geldikleri
sıralarda sadece sur içinde evlerin bulunduğu bir
şehir vaziyetinde idi. Biraz da Çekirge semtindeki
kaplıcalar bölgesinde birkaç hamam yapısına
rastlanabilmekteydi.
Bursa şehri Osmanlıların fethi ile birlikte gelen
yoğun Türk nüfusun yerleşmesi çerçevesinde yeni
bir biçim almaya başlamış ve zamanla da Müslüman-Türk
şehir telakkisinin değerleri ile donatılmıştır.
Tip olarak da Selçuklu şehir tipinin Bursa’ya
uygulanmaya başladığını izleyebilmekteyiz. Bütün
bu özellikler sur dışına taşan yeni bölgede yeni bir
Bursa şehri olarak gelişirken kendini göstermiştir.
Şehre yeni gelen yoğun nüfus dolayısıyla, daha
önce çok az örneklerinin var olduğunu bildiğimiz
hamamlara yeni yeni örneklerinin, hem de çok
gelişmiş biçimleriyle inşa edilmeye başladığını
görüyoruz. Bu durum, şehri hem mimari açıdan
donatmak hem de temizlik ve sağlık konularına
verilen önemi açıklayabilmek açısından dikkat
çekicidir.
Dağlarda yaşayan, Kültür ve Medeniyet değerlerinden
yoksun bir toplum olarak tespit edilmeye çalışılan
kurucu Osmanlılar, daha 1300’lerden itibaren
kütüphaneler kurmaya başlamışlar 2 , yine o yıllarda
gezegenlerin gökyüzündeki yayılışını dikkate almış
ve Bursa’da cami minberine 3 ve türbenin girişindeki
saçaklara 4 işlemişlerdir. Hâkimiyet bölgelerinde
eksikliğini hissettikleri bilgi ve buna sahip olan ilim
insanlarına, çok müsait imkânlar sunmuşlardır
ki bugünkü isimleriyle Anadolu, Suriye, İran, Irak,
Mısır, Horasan, Harezm, Maveraünnehir bölgelerinde
eğitim görmüş birçok ilim insanı 5 Bursa ve
çevresindeki şehirlere gelip yerleşmişler ve ilmi
faaliyetlerde bulunmuşlardır. 6 Böylece de Osmanlı
Devletinin yerleşik kurumsal bir yapıya kavuşmasına
önemli katkılarda bulunmuşlardır. Bursa şehri
1 Âsitâne kelimesi Kazakistan’da şimdi Astana şeklinde telaffuz ediliyor. Kazakistan’ın Akmola şehrinin başkent yapılması yani “âsitâne” yani Astana yapılması da
bununla ilgilidir.
2 Yenişehir’deki Süleyman Paşa Kütüphanesi, Medresesiyle beraber 1350 yılından önce kurulmuş ve halen aynı adla yenilenmiş şekli ile hizmet vermeye devam etmektedir.
3 Bursa’daki Ulucami’nin minberi 1400 yılından önce inşa edilmiş ve gezegenler kündekârî usul ile iki yanına işlenmiştir. Günümüze kadar da ulaşmıştır.
4 II. Murad’ın Bursa Muradiye semtinde 1450 yılları civarında inşa edilen Türbesinin giriş kapısı üzerindeki saçaklarında gezegenler ile ilgili işlemeler bugün bile hayranlık
uyandırmaktadır.
5 Emir Sultan, Davud-u Kayserî, Molla Fenârî, Hocazâde, Ebû İshak Kâzerûnî ve daha niceleri…
6 Bu ilim adamları ve faaliyetleri hakkında bakınız; Uluslararası Molla Fenâri Sempozyumu (4-6 Aralık 2009 BURSA),Bildiriler, ed. Tevfik Yücedoğru-Orhan Ş. Koloğlu-U.
Murat Kılavuz-Kadir Gömbeyaz, Bursa Kültür A.Ş., Bursa 2010; Ulaslararası Hocazâda Sempozyumu(22-24 Ekim 2010 Bursa), Bildiriler, ed. Tevfik Yücedoğru-Orhan Ş. Koloğlu-U.
Murat Kılavuz-Kadir Gömbeyaz, Bursa Kültür A.Ş., Bursa 2011;.M. Tayyib Gökbilgin, “Bursa’da Kuruluş Devrinin İlim Müesseseleri, İlim Adamları ve Bursa Tarihçileri
Hakkında” Necati Lugal Armağanı, Türk Tarih Kurumu, Ankara 1966, s. 261-273.
Çandarlı Ali Paşa Vakfiyesi
BURSA’DA ZAMAN
| Ocak 2017 | Sayı 21
17