BURSA’DA ZAMAN

Yazılı ve sözlü olmak üzere iki şekilde varlığını sürdüren edebiyatta, yazılı
edebiyat kültürünün çok eskilere dayanmadığı toplumlarda masal/hikâye olarak
adlandırabileceğimiz tür devreye girer. Her toplum kendi geleneğine, göreneğine,
sanat ve kültürüne göre hikâyeler üretmiştir.
Bir toplumun hikâyesi, komşu bir diğer
halkın edebiyatına girip etkilemiş, bazen
değişikliklere uğrayarak özde aynı olsa da
anlatım bakımından farklı bir yapıya bürünmüştür.
Hiç şüphesiz hikâyeyi asli kılan
unsur, içinden çıktığı toplumun ona kattığı
özelliklerdir. Özellikle doğu orijinli hikâyeler
dünya edebiyatında oldukça önemli bir
yere sahiptir. Bu önem, doğulu toplumların
coğrafya ve sosyal ilişkilerinin sıcaklığından
kaynaklanmaktadır. 1
Doğunun önemi bugüne kadar “Işık doğudan
gelir” anlamına gelen Latince Ex
oriente lux özdeyişinde dolaylı olarak vurgulanmaktadır.
Doğu ve Batı medeniyetleri
arasındaki ilişkiler ve etkiler değerlendirildiğinde,
bu güneş benzetmesinin çok da
abartılı olmadığı anlaşılmaktadır. Bugün
daha çok “egzotik, mistik” gibi terimlerle
biraz da hafife alınarak tasvir edilen Doğu
medeniyetleri, Batılı toplumların bugünkü
seviyelerine ulaşmalarında gözardı edilemeyecek
etkilere sahiptir. 2
Yusuf ile Züleyha, Dede Korkut Hikâyeleri,
Kelile ve Dimne, Tûtînâme, Şahnâme,
Makamat, Mantıku’t-Tayr, Heft Peyker,
Binbir Gece Masalları, Bostan ve Gülistan,
Mesnevî, Makâlât, Hz. Ali Cenknâmeleri,
Destanlar, Leyla ile Mecnun, Seyehatnâme,
Mem u Zin, Hüsn ü Aşk, Muhayyelât,
A’mâk-ı Hayâl, Müsemeretnâme, Letâif-i
Rivâyât, Karabibik gibi eserler doğunun
hikâye geleneğinin en önemli örneklerindendir.
Bu eserler; Türk, Arap, İran ve Hint
coğrafyalarında İslam’ın şekillendirdiği ve
Türkçe, Arapça ve Farsça dilleriyle yazılmış,
“Doğu/İslam klasikleri” kimliğiyle aramızda
dolaşan, edebi değeri olan, zevkle okunan
ve etkisini bugüne kadar kesintisiz olarak
sürdüren eserlerdir. “Doğu’nun Hikâye
Kuramı” adlı çalışmasıyla, doğu hikâyesinin
yol açıcılarına, göz kamaştırıcı ışıklarına,
sadece bu toprakları değil dünya edebiyatını
da yüzlerce yıldır aydınlatan eşsiz
birikime dikkat çeken Necip Tosun’un da
dediği gibi, doğu toplumlarında hikâyenin
zengin bir birikimi ve güçlü bir damarı var.
Doğu insanı hikâyeyle inanır, onunla sever,
onunla iç içe bir hayat sürer. Hikâyeler,
âdeta onun zihnine nakşolunmuştur. Hikmetler,
keşifler hikâye formuyla işaretlenmiştir.
Dilden dile dolaşan halk hikâyeleri,
halkın aşklarını, acılarını, özlemlerini,
sevgilerini hikâyelere dökmüş, gelecek
kuşaklara böyle aktarmıştır. Hikâyeler,
vakanüvislerin göremeyeceği hakikatleri
sözün gücüyle kayıt altına almış, insanlığın
birikimini yeni bir gerçeklikle ölümsüzleştirmiştir.
Gezgin hikâyeciler, âlimler,
tasavvuf ehli büyükler hikâye üzerinden bir
kültür taşıyıcısı işlevi görmüşlerdir. 3
Türkler, İslam ile tanışmalarından sonra
kendi duygu ve düşüncelerinin ürünü olan
telif eserler de meydana getirmişlerdir.
Haliyle ilk telif hikâyelerin dinî konulu ve
mensur olduğu tahmin edilmektedir. 4
14. yüzyıldan itibaren Bursa’da ciddi
anlamda düzyazı çalışmaları gerçekleştirilmiştir.
Molla Şemsettin Fenari’nin
‘Misbah’ul-Üns’ü, Muslihittin b. Yusuf’un
‘Tehafüt’ü, Abdullatif-i Kutsî’nin Hadi’l
Kulûb’ü, Sinan Paşa’nın ‘Tazarrunâme’si
önemli örneklerden birkaçıdır. 5
Özellikle hikâye alanında kaynakların
belirttiği ilk telif eser XV. yüzyıl sonlarında
yazılan, Anabacı veya Bursalı Hoca Abdürrauf
Hikâyesi adlarıyla da bilinen Hikâye-i
Dendâniyye’dir. Vahdî Câfer Çelebi tarafından
kaleme alınan eser, sosyal muhtevalı
olup tek vak’a kuruluşuna sahip gerçekçi
büyük bir hikâye veya küçük bir romandır. 6
Hikaye-i Dendaniyye, sadece Bursa açısından
özel bir eser değil, Türk hikaye
tarihinin de ilk özgün örneklerinden biridir.
Edebiyat araştırmacısı Rıdvan Canım, Edime
Şairleri adlı eserinde, Abdürrauf Hikâyesi
ve yazarı Vahdî Cafer’le ilgili olarak şu
bilgileri vermektedir: Asıl adı Cafer’dir. Sehî
Bey, Enîsü’ Müsâmirin müellifi Abdurrahman
Hıbrî ve muhtemelen bu kaynaklardan
naklen O. Nuri Peremeci’nin kayıtlarına
göre Edirne’de, diğer kaynaklara göre
İstanbul’da doğmuştur. O. Nuri Peremeci
Edirne Tarihi adlı eserinde, bu şairin ismini
yanlışlıkla Vecdî olarak kaydetmiştir. Tâcizâde
Cafer Çelebi’nin yakınlarından olup,
onun tarafından yetiştirildi. Divan kâtibi
olmuş ve Kanuni Süleyman devrinde Edirne’de
Hassa Haraç Emini iken vefat etmiştir.
Sehî Bey’in ifadelerine göre hoş tabiatlı,
akıcı şiirleri bulunan rind bir şairdir. 7
Hikaye-i Dendaniyye yazarının Bursa’lı olup
olmadığı net olarak bilinmiyor. Çünkü rivayetler
arasında Edirne ve İstanbul da var.
1 Kazım Robar, Hikaye/masal anlatıcılığı geleneği, PolitikART Ağustos 2015
2 Orhan Kemâl Tavukçu, Edebî Metinler Işığında Doğu Kültürlerinin Batıya Etkileri Ve Batıda Türk İmgesi, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume
2/4 Fall 2007
3 Necip Tosun, Doğunun Hikaye Kuramı, Büyüyen Ay Yayınları
4 Hasan Kavruk, İskender Pala, TDV İslam Ansiklopedisi, cilt: 17; sayfa: 492
5 Şaban Akbaba, Bursa’nın Geçmiş Zaman Yazı(edebiyatı)ndan Bir/inc/i Vahdiî, Ihlamur Dergisi, Şubat 2012, Sayı 27
6 Hasan Kavruk, İskender Pala, A.g.e.,
7 bgc.org.tr/ansiklopedi/abdurrauf-hikayesi
BURSA’DA ZAMAN
| Ocak 2017 | Sayı 21
93