BURSA’DA ZAMAN

araştırma / Dini Hayatta Bidat ve Hurafe / Prof. Dr. Cağfer Karadaş
yapılıp oradan ezanların okunması sayılabilir.
Çirkin/kötü bidatler ise itikad ve ibadet
alanında olmak üzere ikiye ayırabilir. İtikadî
alanda çirkin bid’atlere örnek olarak şunları
sayabiliriz: Allah’tan başkasına tevekkül etmek,
ölülerden medet bekleyerek kabirleri
ziyaret etmek, ölüden ve kabirlerden korkutmak,
kabirlerde dünya hayatına benzer
bir hayatın olduğunu iddia etmek, keramet
gösterme iddiasında bulunmak, muska
yazdırmak ve ondan medet ummak, cinci,
falcı, büyücü ve medyumlardan yardım
istemek… İbadet alanında ise örnek kabilinden
şunları sayabiliriz: Kitap ve sünnette
olmayan ibadetler ihdas etmek, ibadet
maksadıyla yatır ziyaretlerinde bulunmak,
mezara karşı namaz kılmak, kabirlerin
etrafında dolaşmak/tavaf etmek, ölünün
kırkı ya da ellisinin anılmasını şart koşmak
ve böylesi günlerde merasim düzenlenmesini
gerekli görmek.
BİDATIN TESPİTİ VE KAPSAMI
Bidat konusu hassas bir konudur. Bu yüzden
bir uygulamanın bidat olup olmadığını
tespit işinde son derece dikkatli olmak
gerekir. Sözgelimi dinî alanda bir hususun
dinî hüküm olabilmesi için yol ve yöntem
belirlenmiştir. Bu çerçevede temel mürâcaat
kaynakları, dört delil denilen kitap,
sünnet, icma ve kıyastır. Anılan dört esas
delilin yanında uzmanlarınca bilinen bazı
tali deliller de mevcuttur. Bu delillere başvurularak
ortaya konulan hükümler bidat
olarak değerlendirilemez. Bu bakımdan
İslam alimlerinin yaptıkları içtihatlar da,
söylediğimiz metot çerçevesinde olduğundan
bidat sayılmaz. Diğer bir deyişle içtihat
yapılmak suretiyle ortaya konulan uygulamalar
bidat kapsamına sokulamaz. Bununla
birlikte hüküm kaynağı olarak görülmeyen
rüya, ilham, keşif ve benzeri kişisel verilerle
bir takım hükümler koymak, adet ve gelenek
başlatmak bidattır. Çünkü rüya, ilham
ve keşif gibi sübjektif veriler dinde hüküm
kaynağı değildir. Hem kişisel bazda hem te
toplumsal bazda bunlara dayanılarak bir
takım uygulamalara gidilemez ve bunlara
uyulması zorunlu hale getirilemez.
Örf ve adete gelince, bu türünden uygulamalar
da bidat kapsamına dahil edilemez.
Hayat son derece değişken ve dinamiktir.
Her yeni gelişmeyle ilgili hükmü Kur’an
ve Sünnet’te aramak doğru olmadığı gibi
hayatın içinde ortaya çıkan her soruna
bunlarda cevap bulmak da mümkün
değildir. Böyle bir yaklaşım, hayatı sınırlar
ve sıkıcı hale getirir. Çünkü dinde emirler
ve yasaklar belirlenmiştir. Bunun dışında
mübah denilen ve yapılması ve yapılmaması
insanın tercihine bırakılan çok geniş bir
alan vardır. Bu alanda düzenleme yapmak
insana bırakılmıştır. Bu şu demektir: İnsan
mübah alanda kişisel veya toplumsal bir
takım düzenlemeler yapabilir. Bu şekilde
yapılan düzenlemeler ve tasarruflar bidat
kapsamına dahil edilemez.
SÜNNET VE BİDAT FARKI
İkinci bir hassas nokta ise, bazı uygulamaların
sünnet adı altında dine dâhil edilmesi,
buna karşılık bazılarının da bidat adı altında
yasak kapsamına sokulmasıdır. Özellikle
bazı dinî gruplar kendi önderlerinin uygulamalarını
sünnet adı altında dindenmiş gibi
gösterme yoluna gitmektedirler. Hadîs adı
altında uydurma bir takım sözlere dayanılarak
sünnet ihdas etmek de bunun gibidir.
İmam Rabbanî’nin dediği gibi her bidat,
Hz. Peygamber’in bir sünnetinin ortadan
kaldırılmasına sebep olmaktadır. Sözgelimi
bid’at olan uzun uzun secili sözlü namaz
niyetleri, sünnet olan cemaatle namaza
erken katılmayı engellemektedir (Mektûbât,
I, 159-160, 186. Mektup). Bu noktada
Hz. Peygamber’in şu uyarısı çok önemlidir:
“Kim benden sonra terkedilmiş bir sünnetimi
diriltirse, onunla amel eden herkesin
ecri kadar o kimseye sevap verilir. Hem de
onların sevabından hiçbir şey eksiltilmez.
Kim de Allah ve Peygamberinin rızasına
uygun düşmeyen bir bid’at ihdas ederse,
onunla amel eden insanların günahları
kadar o kişiye günah yükletilir. Hem de
onların günahlarından hiçbir şey eksilmez”
(Müslim, “İlim” 6; Tirmizî, “İlim” 16).
Sünnet ile bidatın karıştırılmasının sebebi,
bazı hususlarda bu ikisi arasında çok ince
bir ayrımın bulunmasındandır. Bu ayrımı
bazen fark etmek mümkün olamamaktadır.
Örneğin, mezar ziyareti sünnettir, ama
mezardan dünyevî veya uhrevî bir beklenti
içine girmek bidattır. Mezar ziyareti ölümü
hatırlamak ve mezarlıkta yatanlara dua
etmek için olmalıdır. Bunun dışında dünyevî
çıkar amaçlı bir ziyaret haline getirilmesi
doğru değildir. Çünkü kabir hayatına intikal
ile ‘amel’ dönemi kapanmıştır. Bundan
dolayı ölülerin dirilere bir faydasından
bahsedilemez.
BİDAT VE KÜLTÜR
Öte yandan adet ve alışkanlık kabilinden
bir takım kişisel ve toplumsal uygulamaların
bidat kapsamına alınması da toplum
içerisinde huzursuzluğa yol açmaktadır.
Hatta bu gibi uygulamaların kaldırılması
birçok kültürel değerlerin ve uygulamaların
yok olmasına neden olmaktadır. Bu
nedenle kültürel unsur ile bidatı birbirinden
ayırmakta yarar vardır. Sözgelimi Hz. Peygamberle
ilgili şiirler, mersiyeler yazılması,
bunların müzik eşliğinde okunması kültürel
birer değerdir. Mevlit merasimleri de, bu
kapsamda değerlendirilebilir. Kişiler, bu gibi
uygulamaları zorunlu dinî uygulama yani
farz, vacip, sünnet türünden ibadet haline
getirmedikleri takdirde, yapılmasında
bir sakınca olmasa gerektir. Öte yandan
inananların Allah rızası için yaptıkları,
dinen yasak kapsamına girmeyen her güzel
etkinlik ibadet olarak görülür. Bu çerçeveden
bakıldığında mevlit okunması, kültürel
bir etkinlik olmasının yanında bir nevi
ibadettir. Ancak buradaki ince nokta bu
etkinliği dinî bir emir olarak görmemek ve
zorunlu hale getirmemektir. Gönüllü olarak
bir merasim yapıp Allah’ın anılmasının ve
Hz. Peygamberin övülmesinin dinî açıdan
bir sakıncası olamaz. Ancak ölünün kırkıncı
veya elli ikinci günü, doğan bir bebeğin kırkıncı
günü mevlit merasimi düzenlenmesini
zorunlu görmek, bu yönde bir beklenti içine
girmek, insanları buna zorlamak, yapılmamasını
günah saymak apaçık bidattır.
BİDAT ADINA KÜLTÜR TAHRİBATI
Öte yandan bidatı ortadan kaldırmak adına
tahribat yapmak da doğru değildir. Hatta
zararlı sonuçlara yol açabilir. Sözgelimi
kabirleri sade kılmak adına yüzyıllar önce
yapılmış, tarihi ve sanat değeri bulunan
türbe ve mezarların yıkılması bu anlamda
doğru değildir. Çünkü yaşadığımız topraklar
üzerindeki türbe ve mezar taşları bugünün
dünyasında o toprakların bize ait olduğunun
tapu senetleri gibidir. Topraklarımızda
hak iddia eden düşmanlara karış bunları
birer tarihî vesika olarak gösterebiliriz. Ayrıca
bu yapılar sanat ve kültür adına birer
kıymettirler. Zaten dinde zararın zararla
telafisi söz konusu değildir. Yeni yapılan bir
mezarın sade yapılmasına özen gösterilebilir
ama yüzyıllar önce yapılmış bir mezarın
tahrip edilmesi doğru değildir.
Sözgelimi bir tarih kenti olan Bursa’da
yüzyıllar öncesinden yapılmış türbeler,
mezarlar ve mezar taşları bulunmaktadır.
Bunların tarih adına ve Bursa’nın Müslüman
bir milletin toprağı olduğunun göstergesi
olarak korumak, dinî, tarihî ve siyasî bir
sorumluluktur. Emir Sultan, Üftade, Molla
Fenari ve daha bir nice ilim ve maneviyat
önderlerinin kabirleri Bursa Müslüman
halkının zihin dünyasını, tarihin ötesinden
6 BURSA’DA ZAMAN | Ocak 2017 | Sayı 21